Соңғы уақытта елімізде жасөспірімдер қылмысы азаймай тұр. Кәмелет жасқа толмағандар арасындағы теріс қылықтың көбі ұрып-соғу, ұрлық және өз-өзіне қол салу сияқты фактілерден тұрады. Жауапты органдардың жүйелі жұмысының нәтижесіне қарамастан, ауданда кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыс өткен жылмен салыстырғанда 0,1 пайызға өскен. Мәселен, биыл Жалағаш аудандық полиция бөлімінің қызметкерлері жасөспірімдер арасында 226 құқық бұзушылық дерек анықтаған.

11 жасөспірім
есепке алынған

Аудандық полиция бөлімінің жер­гілікті полиция қызметі бөлімшесінің юве­­налды полиция тобының учаскелік полиция инспекторлары жасөс­пірім­дер арасындағы қылмыс пен құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында бірқатар жұмыс атқарды. Жалпы кә­мелетке толмағандар арасын­­дағы құ­қық бұзушылықтың өсуіне ата-ана­лардың баланы қараусыз қал­дыруы, ком­пьютерлік ойындарға әуес­тенуі, құ­қықтық сауаттың төмендігі және жас­өс­пірімдер үшін бос уақытты тиімді ұйым­­­­­дастырудың болмауы себеп бо­лып тұр.
Осы орайда аудандық білім, ден­саулық сақтау бөлімімен бірлескен про­филактикалық іс-жоспарды жүзеге асыру барысында аудандық полиция бө­лімінің жергілікті полиция қызметі және қылмысты іздестіру бөлімшелері кәмелетке толмағандар арасындағы топ­тарды анықтау, ыдырату, есепке қою секілді жұмыстарды жүргізуде.
Сот­қар оқушыларды есепке алу бойынша тоқталсақ, 11 жасөспірім тізім­дік есеп­ке, 11 ата-ана тәрбие беру жө­нін­дегі міндеттерін орындамағаны үшін про­­филактикалық есепке алынған. Бір жас­өспірімге қатысты қорғау нұсқа­ма­сы шығарылып, есепке қойылған. Жауапты маман­дар профи­лак­тикалық есепте тұрған­дар­дың ме­кен-жайына арнайы барып, тексеру жұ­мыс­тарын үнемі жүргізуде.
Қоғамдық тәртіпті бұзушы жасөс­пірімдердің арқайсысына талдау жа­сай­тын болсақ, заңды өкілдері бірге жүрмеген кәмелетке толмағандардың тұр­ғынжайдан тыс жерлерде сағат 23.00-ден таңғы сағат 6.00-ге дейін бо­луы бойынша 186 дерек анықталған. Сон­дай-ақ бір жыл ішінде екі және одан да көп рет әкімшілк құқық бұзушы­лықтар жасаған 8 дерек тіркелген.
Кент орталығындағы патрульді по­ли­ция бекеттері жасөспірімдердің топ­тасып төбелесу, қылмысқа бейімді­лігі байқалатын жағдайды анықтау, алдын алу мақсатында рейдтік жұмыстарын үз­діксіз жүргізуде. Жүйелі жұмыстың нәтижесінде ауданда топтық төбелеске жол берілмеген.

Шылым сатып,
шығынға батты

Сондай-ақ кәмелетке толмағандар арасында алкогольді ішімдіктер мен темекі өнімдерін тұтынудың алдын алу мақсатында 21 жасқа толмаған тұл­­ғаларға алкоголь, темекі өнімдерін сата­тын сауда орындары мен ойын-сауық мекемелерін анықтау бойынша ЖПҚБ ЮПТ инспекторларымен бір­лескен «Түнгі қаладағы жасөспірім» рейдтік іс-шарасы өтуде. Рейд бары­сында қоғамдық орындар, соның ішінде ойын-сауық орындарын, дүкендер және білім беру мекемесіне іргелес учаскелер толық тексерілген. Нәтижесінде 21 жас­қа толмаған азаматтарға темекі сат­­­­қаны үшін 1 кәсіпкерге айыппұл салынған.
Қазіргі уақытта жасөспірімдердің есірткіге тәуелділігі маңызды медици­налық, әлеуметтік және психо­ло­гия­лық-педагогикалық мәселелердің бірі­не айналды. Теріс қылықтың алдын алу мақ­сатында ауданда оқушыларға «Есірткіні қол­­дану және тарату ас­пектілері» се­кілді тақырыптарда дә­рістер өткен. Іс-шара барысында вейп­тер мен электронды теме­кінің кә­ме­летке толмағандардың ден­саулы­ғына қауіпі, таратылуының қыл­мыстық ас­пектілері және жазалау түр­лері тура­лы толық мәлімет берілді.

1 жасөспірім
бейімдеу орталығында

Айта кетейік, Қызылорда қаласын­дағы бейімдеу орталығына 1 жасөспірім орналастырылған. Сондай-ақ 1 оқушы қоғамдық орындарға масаң күйде ба­рып, ата-анасы айыппұл арқалады.
Осы ретте кент орталығындағы 5 мектеп пен ауданға қарасты ауылдық елді мекендердегі 15 білім ордасы және 1 колледждегі білім алу­шыларға құқық бұзушылықтан сақ­тану жолдары, заң­ға бағынудың ма­ңыз­дылығы және құ­қықтық жауап­кер­шіліктің ауыртпа­лығы жөнінде нақты кеңестер ұсыныл­ған. Бұл іс-шара құқықтық мә­де­ниетті қалыптастыруға және құ­қық­ бұзу­шы­лықтың алдын алуға ықпал ететін маңызды қадам екені сөз­сіз. Сонымен қатар іс-шарада «Заң және мен» құқықтық тақырыптағы видео­роликтер көрсетілген.
– Біздің мақсат – тек жазалау емес, сонымен қатар жасөспірімдер ара­сындағы құқық бұзушылықтың алдын алу. Аталған бағыттағы жұмыстар мем­лекеттік және қоғамдық ұйымдармен тығыз ынтымақтастықта жүргізілуде. Мектептерде құқықтық сабақтар өткізу, қолайсыз отбасылармен жеке жұмыс жүргізу, кәмелетке толмағандар істері жөніндегі комиссия отырыстарына қа­тысу және педагогтармен, әлеу­мет­тік қызметкерлермен бірлескен жұмыс­тар­ды жүргізудеміз. Басты мақсатымыз – құқық бұзушылық болмай тұрып, тәуекел факторларын анықтап, жою. Иә, жасөспірімдердің қылмысқа ба­руы­на бірнеше фактор әсер етеді. Бі­рінші, ата-ананың қарауынан тыс қалған кезде. Екінші, оның ортасы. Не себепті? Өйт­кені бесіктен белі енді шыққан, оңы мен солын әлі де танып үлгермеген ба­лаларға ненің ақ, ненің қара екенін нұсқайтын ата-ана керек. Сондай-ақ отбасында тәрбиелік бағытта әң­гі­мелер жүргі­зілмегенінің салдары да бар, – дейді аудандық полиция бөлімінің жер­гілікті полиция бөлімшесінің юве­налды по­лиция тобының инспекторы Жандос Мұстафаев.

Тәрбие отбасынан басталады

Әрине, әуелі ата-ана отбасындағы тәрбиені дұрыс жолға қоюы керек. Баланы бақылау, бос уақытын тиімді пай­далануына ықпал жасау секілді жұ­мыстарды атқару маңызды. Қазақы тәрбиеде балаға үлкендерді құрмет­теуді, кішіге қамқорлық жасауды үйре­теді. Бірақ шамадан тыс ты­йым­дар, оның қызығушылығымен са­нас­пау, эмо­­цияларын көрсетуден тыю бо­ла­­­шақта баланың бостан­дығы мен таңдауына кедергі келті­реді.
– Ата-аналардың кейбірі «балам мектепте білім алуда, сондықтан ұстаздар тәр­биесіне де бақылау жасау керек» немесе «баланың киім-кешегін, тама­ғын тауып бердім, тәрбиесімен мектеп не балабақша айналыссын» деген ұстанымда. Иә, бала тәрбиесінде жа­уап­кершілік мұғалімдерге де ар­ты­лады. Әрине, кез келген білім оша­ғында психолог, тәрбие ісі жөнін­дегі мамандар жұмыс істейді. Балалар ара­сында қылмыстың көбеюі, қатыгез болып кеткенінің бір себебі үй­дегі ата-ананың баласына деген уақыты­ның аздығы деп ойлаймын. Сондық­тан бала тәрбиесінде ата-ана, мұ­ға­­лім, жалпы қоғам болып атса­лы­суы­мыз керек. Мектепте оқушылар­дың білімді, тәртіпті, рухани бай, патриот болып өсуіне бағытталған түрлі танымдық, спорттық іс-шаралар ұйымдастырамыз. Мә­­­се­лен, «Қазақ ба­тырларының өмірі», «Бауыржан Мо­­мыш­­ұлының ерлік­тері», «Егемен ел­дегі елеулі тұлға­лар» се­кілді таным­дық бағыттағы тәр­бие сағаттары өтеді. Профилактикалық ба­ғыттағы түнгі рейд­терге аудан әкім­дігі, аудан­дық прокуратура, жастар ре­­сурстық ор­талығы, полиция бөлімі, аудандық білім бөлімі, ерікті жастармен қатар мектеп мұғалімдері де белсенді қатысуда. Рейд бары­сында қоғамдық тәртіпті сақ­тау, сондай-ақ заңсыз әре­кеттердің алдын алу бойынша арнайы шаралар қабылданады, – дейді №31 мектеп-гим­на­зиясы ди­ректорының тәр­бие ісі жөніндегі орын­басары Бахтияр Мұратбек.

Психологтар не дейді?

Психолог-ғалымдардың зерттеуін­ше, бала үш жасқа келгенде ал­ғаш­қы өт­­пелі кезең болады. Бала психи­ка­сы­ның дамуындағы дағдарыс оның қы­лық­тарынан көріне бастайды. Себебі дәл осы жас – баланың «жоқ» дегенді түсінгісі келмейтін, тыйым салуды ұнат­пайтын, мінез-құлқы тұрақсыз ке­зеңнің бірі. Бұл жағдайда баланы жақсы жаққа қарай бағыттай білу – ата-ананың басты міндеті. Оған өзге адамдардың жай-күйін түсіну, яғни эмпатия қабілетін мектепке дейін қалыптастырған абзал.
Ескертпе! Кезекті оқу жылы да аяқ­талуда. Осыған орай ау­­дандық по­лиция бөлімі ата-ана­ларға, ұс­таздарға түлектердің қауіпсіздік шараларды, шек­теулерді қатаң сақ­тауына мән беруді сұрайды.
Мектеп бітіру кешін сән-салта­натты өткізуге, яғни беймезгіл уақытта ме­рекелік үстел, салтанатты дастар­хан ұйымдастыруға болмайды. Жалға берілетін автокөліктерді тарта оты­рып, қала бойынша көшпелі экскур­сиялар өткізуге, мектеп бітіру іс-шарасын мей­рамханаларда, кафелер­­де және басқа да ойын-сауық орын­­­­­да­рында ұйым­дас­тыруға тыйым са­­­лы­нады.
Сонымен қатар суға шо­мылу мау­сы­мын қауіпсіз өткізу шең­бе­рінде су айдындарында пат­руль­дер мен рейд­тер жүргізіледі. Осы мақсатта барлық білім беру ұйым­дарына арнайы нұс­қаулар бе­рі­ліп, ата-аналармен жан-жақты түсіндіру жұ­мыстары жүргізілуі ке­рек. Жасөс­пірімдер қауіп­сіздігіне қо­ғам болып бейжай қарамаған дұрыс.

Ж.АРЫН