Елімізде жыл сайын жол апатынан 2 мыңнан астам адам қаза тауып, 20 мыңнан астам адам жарақат алады. Жол қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тек полицейлер жауапты деген түсініктен арылмай, бұл мәселемен күрестің жемісін көре алмаймыз. Сондықтан бірінші кезекте жауапкершілік өзімізде болуы тиіс.

Жол-көлік оқиғасы
42 пайызға артқан

Ішкі істер министрлігінің мәліметіне сүйенсек, жыл басынан бері жол-көлік оқиғаларының саны 42 пайызға, зардап шеккендер саны 52 пайызға артқан. Сонымен қатар өлім-жітім санының 2 пайызға төмендеуі байқалады. Жолдағы жағдайды жақсарту үшін ведомство ав­томектептерді лицензиялауды енгізу, заң­сыз тасымалдаушыларға қатысты ша­раларды күшейту, сондай-ақ жол ин­фрақұрылымын дамытуды ұсынады. Атап айтқанда, төрт немесе одан да көп жо­лақты жолдар салу, жаяу жүргін­шілер өткелдерін, тротуарлар және жарық­тан­­дыру қондырғылары санын көбейту, сон­­дай-ақ бейнетіркеу жүйелері желісін ке­ңей­ту қажет.
Мемлекет басшысы да Жолдауда жол қауіпсіздігін азаматтарымыздың өмі­­­рі мен денсаулығына тікелей әсер ете­­­тін түйткілді мәселе деп атап көрсет­кен болатын. Расында солай, әлеуметтік же­ліні аша қалсаң, бір ғана жол апаты­ның кесірінен бірнеше адамның қаза тапқаны жөнінде мәліметтен көз сүрінеді. Сондықтан Президент Жолдауында туын­­­­даған міндеттерді жүзеге асыру ор­тақ міндет екенін түсінетін уақыт жетті.
Иә, елімізде Ішкі істер министрлігі қа­былдап жатқан шараларға қара­мас­­тан, жол-көлік оқиғалары мен адам өлі­мі азаймай тұр. Көп нәрсе жол ере­же­сін жиі бұзатын көлік жүргізушілері мен жаяу жүргіншілерге, сондай-ақ жол инфрақұрылымының жағдайына байла­нысты. Жазатайым жағдайлардың ба­сым бөлігінің алдын алуға болар еді. Мә­­селен, адамдар негізінен жаяу жүргін­шілер инфрақұрылымының, жарық пен тротуарлардың жоқтығынан ажал құ­ша­­ды. Сондықтан азаматтардан үне­мі ша­ғым түсетін жолдардың қауіпті учас­ке­леріне қатысты мәселелерді же­дел ше­шу қажет. Өйткені заңнамалық қа­таң ша­­ралардың қабылданса да жыл са­йын көлік жүргізу және жол­ды ке­сіп өту мәдениеті төмен­деп ба­­­рады. Жа­уап­­қа тартылған жүргізу­ші­лер­дің са­­ны арт­­қанымен жағдай тү­зел­д­і деу қиын. Жо­­лаушылар тасымалын ­ба­қы­лау бо­йын­­ша да тиімді тетік жоқ. Кей­бір өңір­лер­­де жолға шыққан бала­лар­ды ар­найы кө­­лікпен алып жүру ере­жесі сақ­тал­май­ды.
Бұл мәселе осыған дейін Үкімет оты­рысында да қаралған еді. Үкімет бас­шысы Олжас Бектенов бірнеше бағыт бо­йынша бірқатар тапсырма берді. Жол инфрақұрылымын дамыту бойынша Кө­лік министрлігіне әкімдіктермен бір­ле­сіп автомобиль жолдарын салу, күрделі жөн­­деу және күтіп ұстау кезінде жол қа­­уіп­сіздігін қамтамасыз ету жұмыс­та­рын күшейту тапсырылды. Ішкі істер минис­трлігімен бірлесіп, құрылыс және жөндеу жұмыстары бары­сында стандарттардың қатаң сақта­луына бақылауды қамтама­сыз ету қажет. Барлық қауіпті жол учас­келеріне тексеру жүргізіп, шаралар қол­дану қажет. Сонымен қатар күре­жол­дардың ма­­ңында мал жаю мәселесі бойынша төрт түлік иелерімен түсіндіру жұмыста­рын қамтамасыз ету маңызды.
Қазір бірқатар автожолда мобилді байланыс нашар, соның салдарынан жол апаты кезінде зардап шеккендер көмек қызметтерін шақыра алмайды. Осы ретте Цифрландыру министрлігі жол­дарды мобилді байланыспен қамту қар­қы­нын жеделдету қажет.
Басым шаралар қатарында жол ережесін бұзу фактілерін тіркейтін каме­ралар мен республикалық маңызы бар жолдарда аппараттық-бағдар­лама­лық ке­­шендер санын арттыру, пилотсыз ұшу ап­параттарын белсенді пайдалану, жүр­гі­зушілер мен жаяу жүргіншілер тара­пы­нан жол қауіпсіздігі ережесін бұз­ға­ны үшін жауапкершілікті қатаңдату көр­сетілген. Тіпті электр мопедтері мен са­мокаттарды пайдалану барысына ба­қы­лауды күшейту қажет. Бұған қа­тысты Іш­кі істер министрлігі заңнамаға тиісті тү­зетулер енгізуді жылдамдату қажет.
Иә, Президент заңдылық пен тәртіпті қамтамасыз ету, құқық-бұзушылықтарға мүлдем төзбеушілік және жазаның бұл­тартпас қағидатын сақтау міндетін қой­ды. Осы бағытта әсіресе жол апаты­ның деңгейін төмендету бойынша нақ­­ты шаралар қабылдау қажет. Бұған қа­­тысты Ішкі істер министрлігі тарапынан ай­тыл­ған ұсыныстар орынды. Ал оны іске асы­руға барлық мемлекеттік орган мен жал­пы халық жұмылуы тиіс.

8 айда электрсамокат жүргізушілері
20 мыңнан астам ЖҚЕ бұзған

Ішкі істер министрлігі жол қа­уіп­сіздік шараларын күшейтіп, полиция элек­­­тр­­самокаттарды бақылауына ала­­ды. Ми­нистрліктің мәліметінше, биыл елі­­мізде электрсамокаттардың қа­ты­­­суы­мен 213 жол-көлік оқиғасы тір­кел­ген. Сал­дарынан 224 адам зардап шекті. Са­­­­мокатшылардың кінәсінен 42 апат бо­­­­лып, 52 адам жарақат алған. Оқи­­ғаның 95 пайызы Алматыда орын ал­ған.
Жол қозғалысы туралы заңға өз­герістер енгізілгеніне 2 жыл болды. Бірақ айтарлықтай ілгерілеу, яғни жол апаты азайды деу қиын. Тіпті жол ере­жесін бұз­у күн сайын тіркелуде. Ал кик­шерингілік компаниялардың қауіп­сіздік бағытындағы жұмысы әлі де күт­кен нәтижеге жетпей отыр. Биыл 8 ай­да электрсамокат жүргізушілері 20 мың­нан астам жол ережесін бұзған. Оның ішінде 6 жағдай мас күйінде басқаруға жатады. 10 мыңға жуық айыппұл жол қозғалысы ережелерін бұзғаны үшін са­лынған. Ондаған жағдай ата-аналар­дың балаларға самокатпен жолға шы­ғуға рұқсат беруінен тіркеліп отыр. Са­мокаттардың қатысуымен жол ережесін бұзудың басым бөлігі, яғни 76 пайызы Алматыда болған. Шаһарда дәл осындай 8 айда 7 435 жағдай тіркелген.

3,7 млн жүргізушіге
айыппұл салынған

Иә, елімізде самокат жүргізушілері ғана емес, үлкен жолда жылдамдықты шамадан тыс асырып, қоғамға қауіп төн­діретіндер азаймай тұр. Мәселен, жыл басынан бері жол-көлік оқиғалары 19 мыңға жетті. Жол апатынан 26 мың адам зардап шексе, 1200 адам көз жұмды. Оның 170-тен астамы – бала. Жол-көлік оқиғалары Абай облысында ғана азайғаны байқалады. Ал Ақтөбе, Аты­рау және өзіміздің Қызылорда облы­­сында өскен. Мегаполистердегі жағдай да мәз емес. Мәселен, елдегі әр бесінші жол апаты Алматыда тіркеліп отыр. Жауап­ты министрлік енгізген цифр­лық жүй­е­лердің арқасында 3,7 млн жүр­гізу­шіге дер кезінде айыппұл са­лын­ған. Бұл былтырғыдан 7,5 пайыз артық.
Былтыр елімізде 32 мыңнан астам жол-көлік оқиғасы тіркелген. Салдарынан 41 мыңнан астам адам зардап шеккен. Сорақысы сол, 1 жылда 2,5 мың адам көлік апатынан көз жұмған. Статистикаға көз жүгіртсек, бұл көрсеткіш 2023 жыл­мен салыстырғанда 2 есе көп. Бұдан елі­­мізде жыл сайын жол апаты көбейіп жат­қанын байқауға болады.
Жалпы Қазақстанда ай сайын 150-ден астам адам жол-көлік оқиғасы сал­­дарынан көз жұмады екен. Адам шығы­нын қоса есептегенде ел экономи­касына 1 трлн теңге шығын келуде. Бұл мә­се­ле­ге қатысты депутаттар да дабыл қақ­ты.
Халық қалаулыларының сөзінше, кө­бінесе жол апатынан таксидегі жолау­шы­­лар зардап шегетін көрінеді. Бұған себеп те жоқ емес, мәселен, оларды әзір­­ге медициналық тексеруден және кө­­ліктік бақылаудан өткізу мүмкін бол­май отыр. Демалыс режимінің сақтал­мауынан қайғылы жағдайлар орын алу­да. «Қазір такси қызметі ыңғайлы және қол­­жетімді болғаны рас, бірақ өмі­рі­міз­дің қауіпсіздігі басты назарда болуы ке­рек» дейді депутаттар.
ҚР Парламенті Сенатының депу­тат­­тары елімізде көлік жүргізу­шілерге заң­ды әлі де қатайтып, бейнека­мера­лар­­ды көбейтуді ұсынды. Қазір заңға үл­кен өз­геріс енгізілмегенімен, елімізде жол қауіпсіздігін бақылайтын камералар ай­тарлықтай артты. Бірақ одан жол апа­ты­ның азайғанын байқамадық.

23 мың адам мас күйінде
көлік тізгіндеген

Мына қызықты қараңыз, бұрын жол апаты орын алса, көліктегі жолаушылар немесе жүргізуші медициналық көмек­ке жүгінбесе, бұл жағдай есепке алын­байтын. Былтырдан бастап кез келген жол-көлік оқиғасы тіркелетін болды. Құ­зырлы орган өкілдері жол апатының күрт өсуін сонымен байланыстырады.
Қазір мас күйінде көлік тізгіндейтіндер де азаймай отыр. Жол апатына негізгі се­беп болатын бұл жағдайға алаң­да­мау­ға тағы болмайды. Мәселен, был­тыр 23 мың адамның ішімдік ішіп, көлік тізгін­дегені анықталыпты.
Былтыр «Жол жүрісі туралы» заңға өзгерістер енгізіліп, мопед механикалық көлік құралына теңестірілді. Мәселен, бұрын жол жүрісі қағидаларын бұзғаны үшін мопед жүргізушілері Әкімшілік құ­қық-бұзушылық кодексінің 615-бабы бо­йынша 2 айлық есептік көрсеткіш айып­­пұлмен жол қозғалысына өзге де қа­тысушылар ретінде жауапкершілікке тар­тылатын. Биыл 5 сәуірден бастап мо­пед жүргізушісі механикалық көлік құ­ралдарының жүргізушілеріне жүк­тел­ген жауапкершіліктің барлық спек­трін көтеретін болды. Мәселен, бағдар­шам­ның тыйым салу сигналына өткені үшін мопед жүргізушісіне 10 айлық есеп­тік көрсеткіш мөлшерінде ­айып­пұл са­­лынады. Масаң күйде мо­пед жүр­­­гі­зе­­тіндерге баса назар ау­да­­рыл­ды. Қа­зір мопедті алкогольдік ма­саң күй­де басқарғандарға Әкімшішлік құ­­қық-бұ­зу­шылық кодексінің 440-бабы бойын­ша қоғамдық орындарда масаң күй­де жүргені үшін жауапты бола­ды жә­не 5 айлық есептік көрсеткіш мөл­ше­рін­де айып­пұл салу жазасы қолда­ны­лады.
Әкімшілік құқық-бұзушылық кодек­сінің 608-бабы бойынша нормалар қа­был­­данғаннан кейін мопед жүргізушісі алкогольдік масаң күйде көлік құралын жүргізгені үшін жауапты болады және санкция 15 тәулікке әкімшілік қамаққа алуды және 7 жыл мерзімге көлік құралын басқару құқығынан айыруды көздейді. Сондай-ақ мопедті жүргізу үшін А, А1 немесе В санатымен жүргізуші куәлігі қа­жет. Автокөлікті тіркеу қағидаларына қа­жетті түзетулер енгізілді.

Профилактикалық шаралармен
4423 құқық-бұзушылық анықталған

Жалағашта аудандық полиция бөлімі қызметкерлері жолдағы қауіпсіздікті қам­тамасыз етуде уақытпен санаспай жұмыс жасауда. Биыл 8 айда ауданда орын алған жол-көлік оқиғасы 66,6 па­йызға, оның ішінде жарақат алғандар саны 31,5 пайызға өссе, қаза болғандар 66,6 пайызға төмендеген. Тарқатып айт­сақ, кент ішін­де орын алған ЖКО 46,1 пайызға ар­тып, 1 адам қаза тап­қан. 15 адам жа­ра­қат алған. Аудан бо­йынша жаяу жүр­­гіншілерді қағу дерегі 66,6 пайызға, оның ішінде жарақат ал­ғандар саны 31,5 пайызға өссе, қаза болғандар 66,6 пайызға төмендеген. Ішкі жолдарда орын алған ЖКО 100 пайызға, оның ішінде қаза бол­ғандар мен жа­рақат алғандар 100 пайызға өскен. Рес­публикалық маңызы бар тасжолда жа­рақат алғандар да 100 пайызға өскен.
ЖКО-ның орын алған себеп-сал­да­рын ­талда­сақ, адам өлімімен ұштас­қан 2 ЖКО да жүр­­­­­гі­­зу­шілер көлікті бас­қару кезінде өз­де­рінің төң­керіліп ау­да­рылу салда­ры­нан бол­ған, 8 дере­гінде автокөліктер бір-бі­ріне бет­пе-бет соқтығысып, салда­ры­­нан 23 адам жа­рақат алған. 3 жаяу жүр­гіншіні ав­токөлік жүргізушілері жол бо­йында қақ­қан, 1 дерегінде жануарға соқ­қан, 3 де­­­ректе автокөлік тайып, жолдан шық­қан.
Аудандық полиция бөлімі қызмет­керлері жол апатының алдын алу мақ­сатында жиі профилактикалық шара­лар ұйымдастыруда. Осыған дейін жол және жаяу жүргіншілердің қауіпсіз­дігін қам­тамасыз ету мақсатында «Қа­уіп­сіз жол», «Абайлаңыз, бала­лар», «Құқық тәр­тіп», «Жаяу жүргінші», «Заң­сыз тас­мал­­даушы», «Авто­бус», «Бала­бақша» ат­ты іс-шаралар ұйымдас­тырды. Іс-ша­ра­­­лар барысы туралы аудан тұр­ғын­да­ры құлақтан­дырылды. Есепті мер­зім­­де жо­ғарыда аталған іс-шара­лар­ды қос­қан­да жалпы 8 ай көлемінде бөлімнің қыз­меткерлерімен жол қауіпсіз­дігіне бай­­ла­нысты 4423 құқық-бұзушылық анық­­­­талып, хаттамалар рәсімделген, мас күйін­­де автокөлік жүргізген 14 аза­мат анық­талып, автотұрақ аланына 217 ав­­­то­көлік қойылды.
Түйін. Сөзіміздің басында айтқаны­мыздай, жол қауіпсіздігіне тек полиция қыз­меткерлері жауапты деу қате түсінік. Сон­­дай-ақ жол апатының жиілеуін де тек олардың жұмысымен байланыстыру қи­сынсыз. Керісінше бірінше кезекте жа­уапкершілік әрбір адамның өзінде бо­луы керек. Бастысы, баратын жері­міз­ге жылдам жетуді емес, аман жетуді ойлайық.

Кенжетай ҚАЙРАҚБАЕВ