Жалағаш аудандық «Жалағаш жаршысы» газетінің сайты

1°C

, Сейсенбі, 21 қаңтар, 18:27

Қазақ тазыны өзімдікі дей алады

21.01.2025

44

0

Сүйінші, Қазақ елі! «Қансонар» аңшылар мен аңшылық шаруашылығы субъектілерінің қоғамдық бірлестіктерінің республикалық қауымдастығы «Қазақ тазысының» патент иесі атанды. «Қансонар» қоғамдық бірлестігі 2013 жылы ресми түрде тіркелді. Ұйымның жарғылық мақсаттарына сәйкес «Қансонарға» қазақ тазысы мен төбет иттерінің ұлттық тұқымдарын сақтау, көбейту және жұртшылықтың қызығушылығын арттыру жауапкершілігі жүктелген.

Республиканың өңірлік питомник­терінде алғаш рет Қазақстан Рес­пуб­ликасы халықтарының әуелгі ұрпақтары әзірлеген мәдени мұра мен өзіндік ерекшелікті, ұлттық аңшылық дәстүрлері мен тәсілдерін сақтау және тарату үшін қатал жергілікті табиғи – климаттық жағдайларға жақсы бейімделген «Қазақ тазысы» иттерінің жаңа тұқымы құрылған.
Апробацияға дайындыққа байла­нысты генетика институтымен 2021-2023 жылдары зерттеу бойынша ғы­лыми жұмыстар жүргізілді, зерттеу объектісі қазақ тазы тұқымының ит­тері болды. Гендік қордың жай-күйін бағалау және қазақ тазы иттерінің генетикалық бейінін құру мақсатында қауымдастық биоақпарат пен гене­ти­калық материал жинады, генети­калық әр­түрлілік параметрлері алынды жә­не олардың жеке ДНҚ-профиль­де­рі әзірленді.
Жалпы алғанда, селекциялық же­тіс­тікке патент жаңашылдық, ерек­ше­лік, біртектілік және тұрақ­ты­лық кри­терийлері болған жағдайда бе­рі­леді. Селекциялық жетістікке патент бе­ретін құқықтық қорғау көлемі тұ­қым­ның сипаттамасына енгі­зіл­ген бел­гілердің жиынтығымен анықта­лады.
Селекциялық жетістікке патент Ауыл шаруашылығы министрлігінің мемлекеттік комиссиясының қоры­тын­дысы негізінде берілген. Ол бо­йынша шешім мал шаруашылығы сала­сындағы селекциялық жетіс­тік­терді сынау және сынақтан өткізу әдіс­темесіне сәйкес қабылданды. Зерт­теулер қазақ тазы ит тұқымының жоғары жүйке қызметінің (ЖЖҚ) типо­логиялық ерекшелігін анықтады, оның жүйке жүйесінің жоғары жүйке орталықтарының функцио­налдық жай-күйінің неғұрлым тұрақты, туа біт­кен және өмірлік қасиет­терін анық­тады. Жүгіру кезінде иттер­дің жұмыс қабілеттілігі мен тұрақты­лығының жо­ғарылау кезеңдері оның жүйке жүйе­сінің функционалды жағдайына ай­қын тәуелділікті анықтайды.
Қазақ тазысының ЖЖҚ айрықша тұрақтылығы оны иттердің барлық басқа тұқымдарынан ерекшелейді. «Қазақ тазысы» тұқымының ит­тері курсинг бойынша, сондай-ақ «Қазақ тазысы» тұқымының итте­рінің жа­рыстары мен сынақтары бойын­ша жоғары көрсеткіштерімен ерекшеле­неді. Барлық өңірде «Қансонар» қауым­дастығының өкілдіктерінде жыл сайын «Қазақ тазысы» тұқымды ит­тер­дің өңірлік, республикалық асыл тұқымды байқаулары өткізіледі. Экс­по­натталған иттердің олардың стан­дартына сәйкестігі туралы сарапшы­лардың қорытындысы беріледі.
Олар кез келген климаттық жағ­дайға жақсы бейімделген, комис­сиялық бағалау бонитирлеу кезінде аталықтар – 120, аналықтар – 100 балдан кем емес бағаланады. «Қазақ тазы» тұқымының иттері жоғары икем­ділікке ие, желге, ұзақ қысқы ке­зеңнің төменгі температурасына және оңтүстік жаздың ыстық құрғақ ке­зеңіне өте оңай төзеді.
Иә, жүйрік ат, берен мылтық, қыран бүркіт бастап, құмай тазы қостай кететін жеті қазынамыз. Аңға шықса алдына сап, қой бақса қорасын күзететін тазыны қазақ байырғы заманнан құрмет тұтып, қастерлейді. Жаз жайлауға, қыс қыстауға көшіп-қонып жүрген қазақтың жанынан қайда барса да төбеті мен тазысы бір елі қалған емес. «Ашаршылықта бір ауылды асыраған» деген аңызы артынан ере жүретін тазыға хал­қымыз ерекше көңіл бөлген.
– Бір тазы тұтас ауылды асы­раған. Өйткен ол кезде мылтық сияқты құралдар болмаған. Тек та­зы­мен аң аулаған. Біздің құмай тазы­ларымыздың алмайтын аңы жоқ. Бұл әңгімені ата-әкелерімізден тыңдап өстік. Сол қасиетті үй жануарының тұқымын жоғалтапй, кейінгі ұрпаққа қалдыру біздің парызымыз. Өзім де тазы асыраймын. Бір жағынан жылқы бағамын. Мал баққанға тазы тұ­қымдас иттердің пайдасы мол. Сон­дықтан тазы итті бағудамын. Үйдегі тазы итімді Арлан деп атаймыз. Ол маған мал бағуда қолғабыс болды, – дейді кенті тұрғыны Ербол Бисенов.
Тазыны херттеушілер IX, X ға­сыр­да дін таратқан арабтармен ере келген десе, тарихшылар орта ға­сырда өмір сүрген жиһанкез Марко Полоның жазбасын алға тартады. Онда далалықтардың аң аулайтын жүйрік иттері туралы жазылған.Жалпы, қазақтың ауыз әдебие­тінде құмай таза туралы аңыз көп. Біз­дің табиғатымызда тазы туралы иеро­глифтер де көп. Демек тазы мен қазақ бірге жасасып келе жатыр деген сөз.
Құмай тазының текті жануар еке­ніне ешкімнің таласы жоқ. Дас­тархан басын тіміскілеп, ашық тұрған асқа ауыз салмайды. Абалап адамға шабу қанында жоқ. Иесіне адал ке­леді. Сүйрік тұмсық, сырық дене, сал­паң құлақ саятшылыққа өзінше бір сән беріп тұрады. Егер ұзын сирақ жазылып жүгірсе, сағатына 80 шақырым жылдамдыққа дейін ала­ды. Сондай-ақ әр өңірдің өзіне тән та­зылары бар. Оңтүстікте шағын де­нелі, аласалау болса, шығыс пен ба­тыстың құмайлары суыққа төзімді, бойы биік келеді.
Біз әлемдік мәдениет пен өрке­ниетті қалыптастыруда үлкен рөл атқарған дана ұлттың ұрпағы еке­німізді мақтан тұтамыз. «Мың өліп, мың тірілген» халқымыз қалпы мен айнымас салтын, ұлы дала мә­де­ниетінен мансұқ болған өміршең рухани құндылықтарды айна-қа­те­сіз бүгінгі ұрпаққа мирас етіп отыр­ғаны үлгі етерлік дүние. Ата-ба­ба­лар ардақтаған ата салтымыз бү­гінде күллі түркі дүниесінің алтын қайнарындай тәлім мен тәрбиеге толы. Қазақтың тұрмыс-салт мәде­ние­­­тіндегі басты байлығы қасиетті жеті саны мен өрнектелетін киелі қа­зынасы бар.
Тарихи деректерде Қасым хан 1520 жылы Жайық пен Еділдің ара­сында үлкен «салбұрын» жасаған. Бұл – қазақ хан­да­рының жігіттер мен нөкерлерін жинап бір-екі айға да­лаға аңға шығуы. Міне, осындай ұлт мәдениетінің озық үлгілері дәуір тамырындағы тектілігіміздің дәле­ліндей. Қазақстан – тазы тұқымының иесі атануы қазақ үшін қуанышты жаңалық болды.


Ж.Махмұтұлы

Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!

Пікір жазыңыз

Тағы да оқыңыз: