Жылқыны бағу мен оның өнімдерін ел игілігіне жарату, оны баптап, басын көбейту нанталап тірлік емес, кәдуілгі өнер деуге келеді. Қазақ деген текті ұлттың қанына сіңген қасиет, өзгеден ерек болмысын аша түсетін ерекшелік. Әсіресе қазақтың маңдайына біткен ұланғайыр даланы үйір-үйір жылқысыз елестету мүмкін емес. Төрт түліктің ішіндегі ең қасиеттісі, қадірлісі, тазасы да осы қамбар ата төлі. Халқымыздың жақсы адамды «жылқы мінезді» деуі де тегін емес.

Аққұмдағы Қылыш Битанов бо­­лашақ Секретариатты баптап жүр­ген кісі. Бәйгеге бірнеше рет қаты­сып, бәрінде үздік үштікті еншілеп келген. Сұлудай таранып, сымдай керілген Секретариат біз барғанда астауынан су ішіп тұр екен. Талай аламан бәйгеде үздік үштіктен көрініп те жүр. Қылыш ағамыз жылқы баптауды кәсіп етіп отырған жоқ. «Әкем де, әкемнің әкесі де жылқы баптаған» деген азамат бұл қасиет маған да берілді дейді.
– Жалпы, қазақ пен жылқыны екі бөлек елестету мүмкін емес қой. Жылқы – ер қанаты дейді. Мен бала кезімнен жылқы баптап өстім. Өзім жылқыны жақсы көре­мін. Таза, қасиетті жануар ғой. Үйір-үйір қылып көбейтуге болар еді, бірақ мен санынан гөрі сапа­сына мән бергенді жөн көрдім. 4-5 жылқым бар, оның екеуі осы бәйгеге қатысып жүргендер. Бұ­лар­дың бабы да ерекше. Жем-шө­бінен бөлек, көкөніс, тіпті табиғи таза бал да беріп тұрамын. Бұл бәйгеге шабатын жылқының бабын келістіреді, – дейді.
Ат баптаған азаматпен әңгіме­лес­кенімізде төрт түліктің төресін, қамбар ата түлігін күтіп-баптаудың өзі өнер екеніне тағы бір көз жет­кіздік. Рас, атам заманда қолға үйретіліп, көшпелі халықтың қа­жетіне жараған жылқы малының қадір-қасиеті ерекше. Жылқы тек­тес халықтың өзі аттан, қазаны оттан түспеген. Көшпелі замандағы халықтың сенімді серігі, көлігі, әрі қорегі де осы. Аққұмдағы ат бап­таған азамат айтпақшы, төрт тү­ліктің ішіндегі ең тазасы, ең тектісі, адам денсаулығына ең пай­далысы да осы жылқы. «Бұл ісім, ат баптауым – қызығушылық. Бәй­геге қатысу үнемі мүмкіндік бере бермейді бірақ. Өйткені бізге де­меуші жоқ, бәйгеге баратын бол­сақ шығын қалтамызға түседі. Бір жылқының басына кейде 500 мың кетіп қалады. Ал бұл шығын ауыл адамдары үшін оңай емес» дейді Қылыш Битанов бір сөзінде.
Ра­сы­мен ауыл азаматының сөзінше, ешбір бәйгеге кететін шығынға де­меушілер табылмайды екен. Алай­да бәйгеден қалғысы жоқ. Бап­тап отырған аттары да бәйгеге сұранып тұрғандай.
Жылқының атын неге «Секре­тариат, оның мән-мағынасы не?» деп отырған боларсыз. Секре­та­риат – аса беделді «Үштік тәжді» 25 жыл бойы ешкімге бермеген америкалық жылқы. Бабы келіс­кен бәйге атының рекордтық жеңіс­тері әлемдік спорт үшін үл­кен жаңалық болғаны рас. Бұл жыл­қының туғанынан бастап жеңіс тұ­ғырына қалай көтерілгені ту­ралы, оны баптаған бапкерінің та­­бан­дылығы туралы фильм де тү­сірілген. Шынайы оқиғаға негіз­делген фильм болғандықтан, әлем жұртына тез танылып, кино са­­ла­сында айтарлықтай орын алған. Ал Қылыш ағамыз бәйге атының атын «ырым­дап» Секретариат деп атапты.
Ал біз көрген Секретарит осы бәйге атының рекордтық жеңіс­­­терін қайталамаса да, бар­ған бәй­­гелерінің бәрінде орын алып кел­ген. Қылыш ағамыздың Секре­та­риа­тымен бірге баптап отырған Гимн деген де жылқысы бар екен. Гимннің де бабы мен бағы келіскен, күтімі жақсы екені көзге айқын көрініп-ақ тұр. Бәйге аттарының бірі үш-төрт рет атмайданда бағын сынаса, екіншісі сегіз рет аламанда өзін дәлелдеген. Екеуі де барлық бәйгеден үздік үштіктен көрініп, еңбекті ақтаған екен. «Жылқыға деген қызығушылығы сонша бар тапқан-таянғанын жылқысына бе­реді» дейді жеңгеміз әзілдеп.
Рас қой, қазақты тануда жыл­қының алатын орны бөлек. «Ас­тындағы жалғыз атын беретін» деп қазақтың кеңпейілділігін айтуда да үлкен мән жатыр. Қазақта Қылыш ағамыз секілді жылқы баптап әке жолын жалғаған азаматтардың бары қуантады.

Нұржамила АЛМАСҚЫЗЫ