Қазіргі жаһандану жағдайында халықаралық шарттар мемлекеттер арасындағы құқықтық қатынастарды реттеудің негізгі құралдарының бірі болып табылады. Халықаралық шарттар арқылы мемлекеттер өзара міндеттемелер қабылдап, халықаралық құқық қағидаттарын ұлттық құқықтық жүйеге енгізеді. Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың толыққанды субъектісі ретінде көптеген екіжақты және көпжақты халықаралық шарттардың қатысушысы болып табылады.

         Сот билігі жүйесінде қызмет атқаратын мамандар үшін халықаралық шарттардың құқықтық табиғатын, олардың ұлттық заңнамадағы орнын және сот тәжірибесінде қолданылу ерекшеліктерін білу аса маңызды.

        Халықаралық шарт ұғымы және түрлері.

        Халықаралық шарт дегеніміз – халықаралық құқық субъектілері арасында жасалатын және халықаралық құқық нормаларымен реттелетін келісім. Қазақстан Республикасының «Халықаралық шарттар туралы» Заңына сәйкес, халықаралық шарттар жазбаша нысанда жасалып, бір немесе бірнеше құжаттан тұруы мүмкін.

         Халықаралық шарттар мазмұнына және қатысушыларына қарай:

        екіжақты және көпжақты;

        саяси, экономикалық, құқықтық, гуманитарлық;

ашық және жабық шарттар болып бөлінеді.

        Халықаралық шарттардың ұлттық құқық жүйесіндегі орны Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, ратификацияланған халықаралық шарттар ұлттық заңнамадан басымдыққа ие. Бұл қағида халықаралық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етуге және құқық үстемдігін нығайтуға бағытталған. Сот тәжірибесінде бұл норма маңызды рөл атқарады. Егер ұлттық заң мен ратификацияланған халықаралық шарт арасында қайшылық туындаса, сот халықаралық шарттың ережелерін қолдануға міндетті.

          Халықаралық шарттарды сот тәжірибесінде қолдану

          Соттар халықаралық шарттарды:

азаматтық істерде (отбасылық, еңбек, алимент, баланы қорғау мәселелері);

қылмыстық істерде (экстрадиция, құқықтық көмек көрсету);

әкімшілік және экономикалық дауларда кеңінен қолданады.

        Мысалы, адам құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық конвенциялар сот шешімдерінің заңдылығы мен әділдігін қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады. Сот актілерінде халықаралық шарттарға сілтеме жасау сот шешімінің құқықтық негізділігін арттырады.

        Халықаралық шарттардың сот қызметкерлері үшін маңызы

       Сот қызметкерлері халықаралық шарттарды дұрыс қолдану арқылы:

азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын тиімді қорғауға;

сот тәжірибесін біріздендіруге;

халықаралық стандарттарды ұлттық деңгейде іске асыруға ықпал етеді.

Осы тұрғыда халықаралық шарттарды білу тек судьялар үшін ғана емес, сот аппаратының барлық қызметкерлері үшін кәсіби қажеттілік болып табылады.

        Халықаралық шарттар – құқықтық мемлекеттің және тәуелсіз сот жүйесінің ажырамас бөлігі. Олар ұлттық заңнаманы жетілдіруге, сот әділдігін қамтамасыз етуге және халықаралық міндеттемелерді орындауға бағытталған. Сот тәжірибесінде халықаралық шарттарды тиімді қолдану құқық үстемдігін нығайтып, азаматтардың сотқа деген сенімін арттырады.

                                                                           Жалағаш аудандық сот        

                                                                           әкімшісінің бас маманы      

                                                                           Р.Аккасинов