Музей – өлкенің тарихы, халықтың қазынасы. Тасын түртсең, тарихы сөйлейтін Жалағаш топырағы – тарихи ескерткіштерге бай киелі өлке. Күні кеше ауданға қарасты Бұқарбай батыр ауылындағы батыр атындағы тарихи үйдің босағасын аттап, құнды жәдігерлермен танысып қайттық.

Бұл ғимарат батырдың 180 жылдық мерейтойы қарсаңында, яғни 1994 жылы сол кездегі Калинин атындағы совхоздың директоры Қожахмет Бай­ма­хановтың баста­ма­сымен ашы­лып, Бұқарбай ба­тырдың 200 жылдық ме­рейтойы қарсаңында музей ғима­раты қай­та жасалған. Музей экспо­зи­­ция­­­­сында Бұқарбай батырдың өмірі мен жорық жолдарынан сыр шертетін жәдігерлер, Орынбор, Таш­кент, Ал­­маты қалаларындағы мұрағат­тардан алын­ған құжаттардың кө­­шірмелері, қару-жарақтар коллек­­­циясы сынды тағы басқа да құнды жәдігерлер сақ­таулы. Мұнда ауыл­ға еңбегі сіңген, елі үшін қызмет ет­кен тұлғалардың да су­рет­­тері мен пайда­ланған заттары да сақталған.
– Біздің музейде тарихтан сыр шер­­тетін көне жәдігерлердің ішінде Бұқарбай батырдың күмістен жа­салған жеке мөрі, шашақты туы­мен таза бо­латтан соғылған қайқы қылышы бар. Сонымен қа­тар сол замандағы ба­тыр­лардың шоқпары, шақпақты мыл­тықтары да бізде сақтаулы. Мәселен, сусиырдың құйрығынан жасалған ша­шақты ту баста үлкен көлемде болған. Осы уақытқа дейін сақталған құнды жәдігерді кезінде халық киелі дүние ретінде қабылдап, му­зейге тапсы­рыл­ғанға дейін түрлі аурулардың алдын алу мақса­тын­да ырымдап, тәбәрік ре­тінде қиып әкететін болған. Кейін ұр­пақтары бізге табыстағанда ол кіш­кентай ғана көлемде болды. Бұдан бө­лек мұнда Бұқарбай батырдың таза күмістен соғылған мөрін де көруге бо­­лады. Батырдың сөзін рас­тайтын мөр­дің ортасында арап әріптерімен жа­зыл­ған «Бұқарбай баһадүр» деген ма­­ғынаны білді­ретін сөз бар, – дейді музей қызмет­кері Мереке Алдабер­генқызы.
Музейдің тұтастай бір қабыр­ға­сын­да Бұқарбай батырдың 180 жыл­дығына орай республика кө­лемінде ұйым­дастырылған үлкен конкурста жүл­делі орындарды ие­ленген қолөнер ше­бер­лерінің туын­­дылары қойылған. Батырдың егде шағы бейнеленген басында дулы­ғасы, үстінде сауыт, сайманы мен жар­ғақ шалбары, аяғында саптама еті­гімен өз өмір жолына үлкен оймен қарап отырған бейнесі бар мү­сінін Тереңөзек ауданының мү­сіншісі Жұмағұл Жаркенов аға­мыз жасаған. Бұдан бөлек Шиелі ауданының тұр­ғыны кілемге ба­тырдың суретін тоқу арқылы атал­ған конкурстың арнайы жүлдегері атанған.
Музейде зергерлік бұйымдар, үзеңгілер, қырықтық, ас үй, тұр­мыстық бұйымдар мен ағаштан жа­салған ыдыс-аяқ­тар, кілем тоқи­тын тарақтар да та­рихтан сыр шертіп тұр. Бір бөлі­гінде Сорлыасардан табылған қыш құмыралардың сынықтары, Қа­ра­­құмнан табылған қобыз, өгізсоқа ор­наласқан.
Кезінде 2000 жыл­дай бұрын Сырдарияның бойын­да үлкен орман болған деседі. Ол ор­манды алқапты уақыт өте су басып, талдардың шіріген үгін­ділері жер қойнына кіріп кеткен. Кейін­ елді мекен болып, дария қа­зылған кезде ормандағы ағаштар тасқа айналып, бүгінде осы музейдегі жә­дігерлер қатарынан орын алған.

Қайқы қылыш

Бұқарбай батыр атындағы та­рихи үй көненің көзі болған та­рихи жәдігерлерге толы. Батыр өз заманында талай дұш­панын ажал құштырған таза бо­лат­тан жасалған қайқы қылышы да музей төрінде ілулі тұр. Қаншама уақыт өтсе де сыны кетпеген, жүзі де әлі өткір, аталған жәдігердің ешбір жері шірімеген. Күні кешеге дейін пай­даланылған дүние тәрізді қаз-қалпында сақтаулы тұр. Қыны ағаш­­тан жасалған қылыштың сал­мағы да әжептәуір ауыр. Жәді­гердің жалпы ұзындығы – 80 см, сабының ұзындығы – 13 см, жүзінің ені – 3 см.
– Батырдың негізі көптеген қа­руы болған. ұрпақтары арқылы бізге жет­кен тек осы қайқы қылышы ғана. Шолақбелсенділердің зама­нында Бұқарбай ба­тырдың көп­теген қару-жарағы бол­ған. Ол кісі өмірден өткеннен кейін ұр­пақтары батырдың бес қаруын жинап сақтаймыз деген мақсатта көмген екен. Кейін ол жер өртеніп кетіп, орнында ізін де таппай қалған.
Батыр ба­бамыз өзінің үйінде төсек тартып жат­қан шағында Қайқы батыр жағ­дайын сұрап барады екен. Сол кезде Бұқар­бай батыр Қайқы батырға өзінің көңілі түсіп, керегесінде ілініп тұр­ған қылышын сыйға тартқан. Содан Қайқы батыр қылышты үйінде сақтап, баласы Нар­шаға аманаттап кеткен. Ал Нарша қы­лышты батырдың ұрпақтарына қал­ды­рып, олар арқылы бізге жеткен. Бұл жәдігерді батырдың шөбересі Жо­ламан Алданазаров өткізді, – дейді Мереке Алдабергенқызы.
Заңғар жазушы Әбіш Кекілбаев айт­қандай, кешегіміз түгенделмей, бү­гініміз бүтінделмейді. Бұл – өмір ақиқаты. Ал өт­кенді тү­гендеу – ең ал­ды­мен ба­рыңды бағалап, көне жәді­герлерді жо­ғалтпай сақтау. Атадан балаға мұра болып қалған асыл қазыналарымызды сақтап қана қой­май, оны насихаттап, жас­тар­дың бойына тарихымыздың өт­кені мен бүгінін сіңіріп жүрген киелі ша­ңырақ Бұқарбай батыр атын­дағы музей – тұнып тұрған тарих, жәді­герлер мекені.

Ақтоты ЕРЖАНҚЫЗЫ