«Көшеде қызыма бір дәу төбет шабуыл жасапты. Құдай сақтап, тісі тимепті әйтеуір. Қабаған итті неге босатып жібересіздер? Көше кезген қаңғыбас бұралқы иттерден құтыла алмайтын болдық. Балаларымыз үшін алаңдаймыз».
Бұл – қаңғыған бұралқы иттерден мезі болған кент тұрғындарының жанайқайы.
Иә, иесіз иттің қоғамға зияны қазіргі таңда мемлекет үшін басты мәселенің бірі болғаны сөзсіз. Бүгінде көше кезіп жүрген қаңғыбас иттер тұрғындар үшін қауіп төндіріп отыр. Олар тістеп қана қоймай, жұқпалы ауруларды тасымалдаушы, ал құтыру белгілері байқалғанда адамға агрессивті шабуылдайды. Мұның салдары адам өліміне алып келуі де мүмкін.
Жалпы, қаңғыбас ит пен мысық көбінесе асыраушысы жоқ болғаннан немесе иесін жоғалтып, адасып кетуден пайда болып жатады. Мұндай иесіз жүрген ит әр жерді паналап, күл-қоқыстың арасында түрлі қалдықтармен қоректеніп, күн көреді. Осыдан кейін үй жануарының ағзасында түрлі жұқпалы аурулар туындайды.
Соңғы уақытта қаңғыбас иттердің қатысуымен болып жатқан талай келеңсіз оқиғалардан әлеуметтік желі арқылы хабардармыз. Оның ішінде әсіресе балалардың бұралқы иттен зардап шеккенін естіп, көріп жүрміз. Ал қоғамда аталған мәселенің көтерілуінде шек жоқ, бірақ нақты іс жоқ.
Балаларға қауіп төндіруде
«Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» демекші, жергілікті халық тарапынан кент көшелерінде жүрген қаңғыбас ит пен мысықтың адам өміріне, оның ішінде бала өміріне қауіп төндіруі жайлы арыз-шағым көбейген. Көше кезген бұралқы иттер аудандағы орталық көшелерде, мектеп, аурухана ғимараттарының, саябақтардың маңында топтасып жүреді. Тұрғындар мектепке баратын балалары үшін уайымдап, аман-есен барып келуін тілеп, сабақ бітісімен баланың алдынан күтіп алуды жөн көретінін айтуда. Бала түгілі үлкен адамдар үшін де қаңғыбас иттердің кесірінен жүріп-тұру қиынға соққан.
«Үйіміздің маңында иттер қаптап жүр. Адам жүре алмайды. Балалардың сабаққа, үйірмеге баруы қиын. Бұл туралы кімге шағымдансақ болады?» дейді кент тұрғындары.
Жергілікті халықтың сөзінше, көше иесіз ит-мысыққа толған, тіпті қораларына кіріп, қоқыстарды шашып кететін болған.
«Бала-шағамыз үй сыртында ойнайды, кейде тіпті үйге кіре алмаймыз. Тайыншыдай төбеттердің көшеде адам талағанына талай рет куә болдық. Әсіресе түнгі мезгілде болып жатады. Кімге жүгінетінімізді білмейміз. Амалсыз «Фейсбук» парақшасына жазып отырмын. Соған бір шара қолдансаңыздар» дейді әлеуметтік желі қолданушылардың бірі.
Мәселе қайтсе шешіледі?
Аталған мәселе бойынша редакция тарапынан тікелей Қызылорда облысының ветеринария басқармасы мамандарына бірқатар сауал жолдаған болатынбыз. Қызметкерлердің айтуынша, тұрғындардан түскен арыз-шағымдар бойынша жауапты мамандар тарапынан тиісті шаралар қабылдануда. Сондай-ақ қаңғыбас иттерден зардап шеккен азаматтардың шағымы бойынша Call-центр 30-16-64 телефон нөмірі жұмыс жасап, арнайы бригадалар қызмет етуде.
– Көктем мезгілі де келді, күн жылыса, иттер балалайды. Онсызда көп қараусыз иттің саны одан сайын өсетін болды. Иә, мәселе қиын. «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» Заң бойынша біздің мекеме тарапынан иесіз ит-мысықты аулап, жою үшін қажетті барлық қару-жарақ тәркіленді. Ал жаңа заңда қараусыз қалған ит-мысықты иесі табылғанша, 2 айға дейін ұстау көзделген. Бірақ бізде жануарларды уақытша ұстау пункті, жануарларға арналған оңалту орталығы секілді кешендер жоқ. Осы үлкен мәселеге айналып отыр. Тұрғындар тарапынан наразылық көбеюде. Әрине тұрғындардың қауіпсіздігі бірінші орында. Қазіргі күні мектеп, балабақша айналасы, адам көп шоғырланатын қоғамдық орындар басты назарға алынып, қызметкерлеріміз күніне бір рет бақылап шығады. Қару пайдалануға тыйым салынғандықтан, иттерді бұғаттауда дротик яғни уақытша жансыздандыратын дәріні де қолдандық. Бірақ кейбір тұрғындар тарапынан бұған қарсылық болды. Десе де жақын уақытта бұл мәселе толықтай шешілуі тиіс. Иесіз иттер адамға шабуыл жасап, өміріне қауіп төндірген жағдайда арыз-шағымдарын өңірлік ветеринарлық станцияға хабарласып айта алады, – дейді Қызылорда облысының ветеринария басқармасының өкілі Ақниет Нұрланқызы.
Жоғарыда айтып өткендей, облыста қаңғыбас және иесіз қалған үй жануарларына арналған арнайы уақытша ұстау орындары мен панажайлар жоқ. Осы мәселе бойынша алдағы уақытта бекітілген ережелерге сәйкес, панажайлардың құрылысын салу мен басқа да жұмыстар заңда белгіленген тәртіп бойынша атқарылмақ.
Қазіргі таңда Шиелі ауданындағы бір бос тұрған ғимарат қаңғыбас және қараусыз қалған ит-мысықтарды қарапайым типтегі уақытша ұстау орны ретінде дайындалған. Сонымен қатар Қызылорда қаласында да жер телімі нақтыланып, Қызылорда қаласы әкімдігімен тиісті жұмыстар жүргізілуде.
Панажай мәселесі бойынша қаржыландыруға кәсіпкерлер тарапынан да қызығушылық бар көрінеді. Келешекте осындай панайжайларды әр өңірде салу жоспарда бар. Әрине аталған жұмыстардың шығынын өтеуге, сондай-ақ жаңа заңды толыққанды іске асыруға қыруар қаржы керегі айтпасақ та белгілі. Осы ретте айтылған мәселелер бойынша бюджеттен қаржы бөлуді басшылыққа алуға облыс әкімдігіне ұсыныс та жасалыпты. Алдағы уақытта қаржы мәселесі толықтай шешімін таппақ.
Құтырған иттен қалай қорғанамыз?
Мал дәрігерінің айтуынша, көктем мезгілінде иттердің құтырма ауруы қатты асқынады. Айтуынша, осы мезгілде иттер ашушаң, агрессивті күйде болады. Ал келеңсіз жағдай орын алса, міндетті түрде мал дәрігерін шақырту керек. Ол бұл жағдайды тіркеп, шабуылдаған итті 10 күн бақылайды екен.
– Құтырма ауруы көктем мезгілінде асқынады. Алыс аумақтарда, адам тұрмайтын жерлерде, қоқыс төгетін алаңдарды мекендейтін иттердің құтырманы жұқтыру қаупі басым. Беті аулақ, егер үй иттері немесе қаңғыбас иттер шабуылдаса, уақыт өткізбей бірден жараға жасыл дәріні жағып, жедел жәрдем қызметін шақырып, құтырмаға қарсы барлық антибиотикті қабылдау керек. Сосын біз итті міндетті түрде 10 күн бақылаймыз. Өйткені ит құтырма жұқтырған болса, ол 10 күн ішінде өліп қалады. Сол кезде сараптама жүргізу үшін анализ аламыз. 3-4 күн ішінде сараптаманың қорытындысы шығады да, арнайы анықтама береміз, – дейді мал дәрігерлері.
Мәселені жаңа заң шеше ала ма?
Қаңғыбас иттердің мәселесі бойынша елімізде жаңа заң қабылданды. Бұл заң азаматтар тарапынан талқыланды, әлі де талқылануда. Нәтижесінде қазақстандықтардың қаңғыбас иттерге қатысты көзқарасы қақ жарылды. Бірінші тарап «Иесіз үй жануарларынан келетін қауіп көп, сондықтан оларды аулап, атып болсын санын азайту керек» десе, келесісі «Иесіз ит пен мысықты өлтіру – жауыздық, мемлекет гуманизм қағидаларын сақтап, бұларға пана тауып беру керек» дейді.
Әрине қоршаған ортаны қорғау, жануарларға жанашырлық таныту адамзат үшін ортақ міндет екені түсінікті. Осы орайда Мемлекет басшысының бастамасымен елімізде «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» заң қабылданды. Енді дамыған елдер секілді бізде де жануарларға деген қөзқарас өзгермек. Яғни жаңа заң бойынша «Ит-мысықтарды асырау және серуендету қағидалары, қаңғыбас иттер мен мысықтарды аулау және жою қағидалары» деген сөздер «Үй жануарларын ұстау және серуендету қағидалары, жануарларды аулау, уақытша ұстау және жансыздандыру қағидалары» деген сөздермен ауысқан. Сол себепті қазіргі кезде елде қаңғыбас иттер мен мысықтарды аулау және жою жұмыстары тоқтап тұр.
Сонымен бірге жануарды азаптауға, қинауға, өлтіруге және төбелестіруге, ветеринарлық операцияларды наркозсыз жүргізуге жол берілмейді. Керісінше оларға дер кезінде көмек көрсетілуі керек. Ал адамдар осындай әрекеттерге барса, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс бойынша 1000 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл салынады немесе Қылмыстық кодекске сәйкес бір жылға бас бостандығынан айыруға дейін жазаланады.
Үй жануарларын ұстау бойынша тиісті талаптар мен ережелер де бар. Олардың негізгілері жануарды асырап, бағып күткен соң, ол жануар адамның жауапкершілігінде болады. Яғни жануардың қоршаған ортаға зиян келтіруіне жол бермеу, ветеринариялық-санитариялық қағидаларды сақтау, оларға уақытылы жағдай жасалуы тиіс.
Құжаттандыру міндетті
Кентте көпқабатты үйлерге қарағанда жер үйлердің саны басым. Жер үй болған соң мал асырайтыны бар. Сол себепті үйге қарауыл болсын деп ит асырайды. Бірақ тұрғындар мына жайтты естен шығарып алады. Жаңа Заң бойынша иелігінде жеке тұрғын үйі бар тұлғалар иттерін ауласында ұстап, кіреберіс дарбазада үйде иттің бар екені туралы ескерту белгісі болуы қажет. Иттерін құжаттандырып, яғни паспорт алып, уақытымен егу жұмыстарын жүргізіп отыру керек. Ал қоғамдық орындарда, көшелерде жетектеуші иесіз жүрген иттер мен мысықтар қараусыз, қаңғыбас деп саналады.
Жыл сайын тұрғындар жиындарында, әлеуметтік желілерде ит ұстау ережесі түсіндіріліп, басылымға жазылып жүргенімен аудандағы ит асыраушылардың басым бөлігі бұған немқұрайлылықпен қарайды. Кейбіреулер иттерін құжаттандырғанымен аулада байлап ұстамайды. «Ауылға не құжат керек?» деген сөз де айтып жатады. «Ит ұстаудың мәні осы екен» деп итаяққа тамақ қалдықтарын құяды да әрі қарай бақылаусыз қалдырады. Ал қараусыз жүрген ит көшеде жүрген басқа да иттерге қосылады да адамдарға шабуылдайды. Үйдегі балалармен ілесіп мектепке барады да басқа иттермен төбелесіп, оқушыларға қауіп төндіреді. Келеңсіз жағдай орын ала қалса, иелері өздерінің бағып жүрген иттерін «менікі емес» деп ақталады.
Түйін: «Бұралқы итті аяймыз, ал адамдардың қауіпсіздігіне кім кепіл болады?» деген сұрақтың туындайтыны сөзсіз. Десе де, егесіз иттің көбеюіне кейде тұрғындардың өздері де себепші. Үй жануарына жауапсыз қарап, қараусыз жіберетіндер көп. Ал оқыс оқиға орын алса, кінәліні іздейтініміз тағы бар. Сондықтан аудан тұрғындары асыраған итіне аса жауапкершілікпен қарап, үй жануарларын ұстау және серуендету қағидаларын бұзбағаны абзал. «Жаман айтпай, жақсы жоқ» демекші, егер иттің мойнында қарғыбауы болып, адамдарға зиянын тигізіп жатса, сол иттің егесі заң тарапынан кінәлі болып есептеледі.
Жандос Жазкен
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!