Ғылыми зерттеулердің көрсетуінше жер бетінде бес мыңнан астам шыбын түрі кездеседі. Бұлардың ішінде 2 түрі бақша дақылдарының жемістері үшін ерекше қауіпті болып есептеледі. Орта Азиялық  немесе Белуджин қауын шыбыны соңғы 10-12 жылда Қазақстан бойынша егістіктерде, оның ішінде 2004 жылдан бастап Қызылорда облысында кездесті. Бұл карантиндік нысан болғандықтан өнімді сыртқа шығаруға тыйым салынған. Бұл шыбын дернәсілдерімен зақымдалу бақша дақылдарынан өнім алуға үлкен зиян әкеліп, өнімді 50-100 пайызға дейін төмендетеді.

Қауын шыбыны құрт фазасында зиян келтіретін қауіпті зиянкес болып есептеледі. Зерттеулер нәтижесінде көктемде ержеткен  шыбындары пайда болып қауын дақылының  жапырақтарының, сабақтарының бос қабаттарын тесіп, онан бөлініп шыққан шірешті сұйықтарымен қоректенетіні белгілі болып отыр.

Зиянкестің өмір сүру биологиясы оның басқа түрлерден өзгешелігі қауын түйнектерінің (диаметрі 3-5 см. болғанда) қабықты тесіп, ішіне жұмыртқа салады. Жұмыртқа 3-7 күндей дамиды. Тесілген орында қызыл қоңыр шырындылар пайда болып, ол жай көзге көрінеді. Жұмыртқадан шыққан құрты, әрекет етіп, азықтанып жол іздеп түйнектің тұқым жайласқан ортасына қарай  жылжып отырады. Зақымдалған орындар қатты тесік болып, қаралтым реңге өзгеріп шіриді . Толық азықтанған құрты сыртқа 8-10 күнде қабықты тесіп шығып,  жаз айларында 3-5 см. жерге барып топырақ беті тереңдігіне түсіп, қуыршаққа айналады. 12-15 күнде қуыршақтан шыққан ержеткен шыбындары 1-2 күнде шағылысып,   2-3 күнде жұмыртқа сала бастайды. Қауынның жас түйнектері бола қоймаса, қияр, қарбыздың жас түйнектеріне салуы мүмкін. Қауын шыбының 1-ұрпағы 27-30 күндей дамиды  деп болжанып отыр.Зиянкеске қарсы 1-2 рет химиялық өңдеу шаралары Республикалық бюджет есебінен жүргізіледі.

Қауын шыбыны топырақта 10-15 см тереңдікте қыстайды. Карантиндік зиянкес қауын шыбынымен залалданған бақшалық жерлерге химиялық өңдеу жұмыстары жүргізіледі. Сонымен қатар алдағы жылдары бұл зиянкестерді таратпау үшін агротехникалық шараларда қолданылу қажет. Ол үшін:

• залалданған түйнектерді 1-1,5 м тереңдікке көму;
• бақшалықты тегістеп сүдігер жырту;
• ол жерлерді 7-10 күнге суға бастыру керек.

Аталған агротехникалық шаралар қауын шыбынының қыстап қалған жұмыртқалары механикалық зақымдалуға, құстарға жем болуына және қыстағы суыққа үсуіне себеп болады.

Жоғарыда көрсетілген шараларды ерте күз айларында жүргізілсе қауын шыбынының таралуының азаюына септігін тигізеді.

Ә.АСЫЛБЕКҰЛЫ,

ҚР АШМ АӨК МИК Жалағаш аудандық аумақтық

инспекциясының өсімдіктер карантині жөніндегі инспекторы