Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы (КҚГК) табиғи ошақтың аса қауіпті аурулар қатарына жатады, өлім көрсеткіштері өтежоғары және ауруды жұқтыру ауру тасымалдаушы иксод кенелері санының көбеюіне және науқастардың кенемен қатынаста болуына тікелей байланысты.

Кенелердің кейбір түрлері ағзасында вирусты өмір бойы сақтап өтеді. Аурушаңдық көктем-күзайларында тіркеледі және аурудың жұғу қаупі сол уақытта күшейеді. КҚГҚ-ның вирусы иксод кенелерінің 27 түрінен анықталып отыр.

Табиғатта кенелердің таралуы наурыз айынан бастап қараша айына дейін созылады. Кенелердің кейбір түрлерін ауыл шаруашылық малдарының үстінен қыс мезгілінде де табуға болады.

КҚГҚ-ның эпидемиологиялық жағдайының күрделенуіне қыстап шыққан аш кенелердің алатын орны ерекше болып табылады және олардың белсенділігі сәуір-маусым айларында артады. Ауа райының қолайсыздығына қарамастан кенелердің қан сормай-ақ аш күйінде тіршілік ету қабілетін 3-4 жылға дейін сақтай алатыны анықталып отыр. 

Адамдарға бұл індет денесінде ауру қоздырғышы бар кене шаққан кезде және науқас адамдармен қарым-қатынаста болған жағдайда жұғады. Атап айтқанда, кене адамның терісіне жабысып, қан соруы кезінде вирус сау адамның қанына өтеді. Сонымен қатар теріге жабысып тұрған кенені адам мен малдан алып тастау кезінде жаншу, мал қырқу кезінде кенені кесіп жіберу,аурухана жағдайында науқас адамның қанын зерттеуге алу сәтінде, укол салу, жатырдан және мұрыннан кеткен қанды тоқтату кезінде, т.б. медициналық көмек беру жағдайында жұғуы мүмкін.

Осы індет бойынша эндемиялық аумақтардағы мал шаруашылығы мен ауыл шаруашылығының жұмысшылары, аңшылық пен балық аулау кәсібімен айналысатындар, туристік және табиғаттағы демалыста болғандар кенемен тікелей жанасуда болғандықтан аурудың жұғу қаупі де жоғары болады.

Аурудың жұғу жолдарына келсек, кене өз сілекейімен нерв талшықтарын жансыздандыруына орай адам кененің шаққанын байқамай қалуы мүмкін. Кенені жалаң қолмен мыжығында,жұлғанда және қырқым кезінде қайшымен қию арқылы қан жұғуы мүмкін. Осы аурумен ауырған науқасты күту, медициналық көмек көрсету және емдеу кезінде науқастың қаны мен биологиялық сұйықтары арқылы да жұғуы ғажап емес.

Қоздырғыш адам ағзасына жұққаннан кейін 2-14 күн ішінде аурудың алғашқы белгілері біліне бастайды, яғни науқастың дене ыстығы көтеріліп,басы, буындары, белі, іші және балтыры сырқырап,қатты ауырады. Жүрегі айнып, құсуы да мүмкін.Беті, мойны және көкірегі қызыл-қошқыл түске айналып қызарады. Көз іші қанталап, тамақтың шырышты қабығы  қызарады. Дененің ине шаншып, дәрі салған орындарында көгеру пайда болып, науқастың көкірегі мен ішінде майда бөртпелер білінеді. Мұрын мен тістің шырышты қабықшаларынан, ішек, асқазан және жатырдан қан кетуі мүмкін.

Аурудан сақтану жолдары да бар. Мәселен, мал шаруашылығы мен далалық жерлерде еңбек ететін адамдар кенелер көбейген кезде өте сақ болғаны жөн. Жұмыс кезінде ұзын жеңді киімдер киіп,шалбардың балағын шұлықтың ішіне салып қою керек. Адам денесіне кенелерді жолатпайтын репелленттер мен кіремдерді жағу арқылы да қорғануға болады. Малдарды күту және қырқу кезінде қорғаныс киімдер мен қолғап киуді естен шығармаған абзал. Жұмыс соңында денесі мен киімдерін кенелерден тазартып отыру қажет.

Адам денесіне жабысқан кенені алу үшін тұмсық жағына жіңішке жіп орап, жайлап ырғап алып тастау керек. Кененің тұмсығы тері астында  қалып қойған жағдайда оны инемен алып тастап,орнына йод ерітіндісін жағу тиімді. Кене шаққан адам емдеу мекемесіне барып, медициналық көмекке жүгінуі тиіс.

М.АЖАРБАЕВА,

ҚР ДСМ СЭБК «ҰСО»ШЖҚ РМК облыс бойынша филиалы

Жалағаш аудандық бөлімшесінің сан-эпид қызмет маманы