Аудандық төтенше жағдайлар бөлімі азаматтық қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру, аудандағы табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және жоюда нәтижелі еңбек етуде. Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру және өрт қауіпсіздігі саласындағы мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету де бұл ұжымның күн тәртібінен түскен емес. Былтыр ауданда қанша төтенше жағдай болды, одан қанша шығын келді, жалпы төтенше жағдайлардың көбеюіне қандай жағдайлар себеп болуда? Осы және өзге де бірқатар сауалымыздың түйінін тарқату үшін бөлім басшысы Еркін Назарқұловпен сұхбаттастық…

– Еркін Есетұлы, жалпы былтыр ауданда қанша төтенше жағдай болды?
– Былтыр Жалағаш ауданы аума­ғын­да барлығы 21 төтенше жағдай тір­келді. Оның 3-еуі табиғи сипаттағы төтенше жағ­дайға жатады, яғни 3 орман өрті және 18 (өрт) техногенді сипаттағы төтенше жағдай орын алып отыр. 2023 жылы дәл осындай 48 жағдай тіркелген. Оның ішінде техногенді 38 (38 өрт, 1 көліктегі жағдай), табиғи 8 (1 суға кету оқиғасы, 2 метереологиялық қауіпті құбылыс (ша­тыр ұшу, 7 орман өрті) орын алған еді. Былтыр мұндай жағдайлар 53,3 па­йызға азайды. Орын алған төтенше жағ­дайлардың барлығы да уақытылы жойыл­ды. Аудан төңірегінде орын алған тө­тенше жағдайлардың салдарынан 1 адам қаза тауып, 1 адам жарақат алды.
– Жалпы бізде төтенше жағ­дай­лардың алдын алу және оларды жою жөнінде арнайы комиссия бар ма, болса онда қандай мәселелер қа­ралды? Жалпы аудан төңірегіндегі төтенше жағдайлардың алдын алу­да және жоюда бұл құрамның сал­мағы бар ма?
– 2024 жылға арналған аудандық төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі комиссияның жұмыс жоспарын аудан әкімі бекіткен еді. Былтыр 5 рет комиссия отырысы өткізілді, оның 4-еуі кезекті, 1 кезектен тыс өтті. Қаралған мәселелер бойынша жиналыс хаттамасы жасалып, нақты шаралар белгіленіп, орындаушылар бе­­­кі­­тілген. Жыл көлемінде 16 өзекті мә­­­­селе қаралып, 45 жауапты тұл­ғаға тап­­­­сырмалар берілген. Тиісті тап­сыр­­ма­­­­лардың барлығы уақытында орын­дал­ды. Бұл кеңес аудан төңірегінде тө­тенше жағдайлардың алдын алуда жә­не жоюда өз жемісін берді деп айта ала­мын.
– Жалпы тілсіз жаудың ал­дын алу­да профилактикалық шара­лар жүргенімен көбіне өрт оқи­ға­­ла­ры қайталанып жатады. Сіз­дер жал­пы аудан төңірегіндегі ны­сан­дардың өртке қарсы арнайы құ­рал-жабдықтармен қамтамасыз еті­­луін, өртке себеп болатын ескі құрыл­ғы­лардың уақытылы ауы­суына ба­қылау жасайсыздар ма?
– Жалағаш ауданы бойынша бар­лығы 429 нысан есепке алынған. Оның ішінде жоғары тәуекел дережелі 79, орта тәуекел дережелі 10, төмен тәуе­кел дәрежесі бойынша 340 нысан бар. Был­тыр жоспарлы өрт қауіпсіздігі сала­сы бойынша тексеруге 13 нысан жос­пар­ланды, бұл өткен жылдың алғашқы алты айлығының еншісіндегі жұмыстарға жатады. Оның 9-ы білім саласы, 1 ор­ман және жануарлар дүниесін қорғау ме­кемесі және 1 аудандық оқшау сумен жабдықтау жүйелерін пайдаланушы өнді­рістік бөлімшесі болатын. Сонымен қатар аудан прокуратурасының тала­бына сәйкес 20 мектеп, 1 зертхана, 10 мемлекеттік балабақша, 1 ша­ғын ор­та­лық, 1 колледж, 23 жеке бала­бақ­ша, 7 асхана қызметі бойынша мер­дігер кә­сіпкерлер де тексерілді. Ал ІІ жар­ты­жылдықта жоспарлы өрт қауіп­сіз­дігі саласы бойынша тексеруге 2 нысан жос­парланды, олар – «Кегог» электр же­лісі мекемесі және Жалағаш ау­да­нының Қорғаныс істері жөніндегі бөлімі.
Жалпы былтыр 80 нысан тексерілді. Оның 15-і жоспарлы, 2-еуі жоспардан тыс. Аудан прокуратурасының тала­бы­на сәйкес жоспардан тыс 63 нысан тек­се­рілді. Тексеру барысында өрт қауiп­­сiз­дiгi талаптарының 411 бұзу фак­тісі анық­талды.
– Жалпы былтыр ауданда қанша өрт оқиғасы орын алды? Себеп-сал­дары қандай? Одан келген шығын кө­лемі қанша?
– 2024 жылы 21 өрт оқиғасы тір­келді. Оның ішінде нысандарда 1, авто­көліктерде 3, тұрғын үй сектор­ла­рында 14 өрт оқиғасы орын алса, мұнан бөлек 3 орман өрті тіркелді. 2023 жылмен са­лыс­тырсақ, өрт оқиғалары 2 есеге азай­ған, алайда бұған тоқмейілсуге тағы бол­майды. Әріптестеріммен алдағы уа­­қыт­та да мұндай төтенше жағдай­лар­дың алдын алуда және жоюға нақты жұ­мыс жасаймыз.
Енді себеп салдарына келейік, 2023 жылы 6 әдейі өртеу жағдайы тіркелген. Былтыр мұндай жағдай тіркелген жоқ. Ал газ баллонының ақауынан былтыр бір жағдай орын алды. Мұнан бөлек жылыту пештің ақауынан 3 өрт оқиғасы орын алды. Алдыңғы жылы газ плита үстінде дайындап жатқан асты бақылаусыз қалдыру салдарынан 2 жағдай орын алған еді. Былтыр абырой болғанда мұндай салғырттыққа жол берілмеді. Кез келген төтенше жағдаймен күресуге дайынбыз, бірақ алдын алған тиімді екенін түсінетін уақыт жетті.
Мұнан бөлек электр сымдарының қысқаша тұйықталуы салдарынан 13 жағдай орын алды. Ашық от көзін қа­рау­сыз қалдырғаннан 1 жағдай тіркелді. Темекі тұқылын өшірмей тастаудың ке­сірінен 2 жағдай орын алды.
Мен мұның әрқайсысына не үшін тоқталып отырмын? Мақсат – қара­пайым қауіпсіздік ережелеріне немқұ­райлы қараудың соңы төтенше жағ­дайға алып келетінін ел білсін деген ой. Мысалы, жанып жатқан от көзінде асты ұмыт қалдыру деген енді барынша немқұрайлық қой. Өртті бақылаусыз тастап кететіндер де бар арамызда. Ал оның соңы неге алып келді? Бұл сауалдың жауабы айтпаса да түсінікті. Сондықтан мамандар мейлінше қауіп­сіздік талаптарын сақтаса дейміз. Енді өрттен келген шығындарды талдасақ, былтыр тілсіз жаудың салдарынан 6 млн 137 мың теңге шығын келді.
– Жалпы мұндай салғырттыққа жаза бар ма, әлде тек түсіндірме жұмыстарын жүргізумен шекте­ле­сіз­дер ме?
– ҚР Әкімшілік құқық бұзушылык ту­ралы кодексінің 410 бабы 1 бө­лі­міне сәйкес өрт қауіпсіздігі ереже-талап­та­рын сақтамағаны үшін былтыр 12 жеке тұл­ғаға ескерту әкімшілік іс қозғалды. Осы кодекстің 367 бабына сәйкес 1 жеке тұлғаға 36 920 теңге айыппұл салынып және 410 бабының 3 бөлігіне сәйкес 1 заңды тұлғаға 36920 теңге салынып, барлығы өндірілді. 2023 жылы дәл осы заңның 367 бабына сәйкес 1 лауазымды тұлғаға 51 750 теңге айыппұл салынса, 410 бабының 3 бөлігіне сәйкес 1 заңды тұлғаға 34 500 теңге салынып, барлығы өңдірілді.
Былтыр нысанда 1 өрт оқи­­ғасы тіркелді. Себеп электр сымда­ры­ның қысқаша тұйықталуы болып отыр. Тұрғын үй секторларында тіркел­ген өрттерді талдасақ, көбіне пештерді орнату және пайдалану кезінде өрт қауіпсіздігі ережесінің бұзылуы осындай жағдайларға әкеліп отыр. Жалпы орын алған өрттің басым бөлігі электр сым­дарының қысқаша тұйықталуынан бо­лып отыр.
Үй мен нысандарды, аула мен ор­манды былай қойғанда қазір авто­кө­ліктегі өрт оқиғасы да тіркеліп жа­тыр. Мәселен, былтыр дәл осындай үш жағдай тіркелген. Себеп тағы да сол, электр сымдарының қысқаша тұйық­талуы төтенше жағдайға әкеліп отыр.
– Жалпы төтенше жағдайлардың алдын алуда профилактикалық ша­ра­лардың жемісі бар ма? Тұр­ғындар тү­сіндірме жұмыс­тарынан сабақ ала ма?
– Аудандық «Жалағаш жаршысы» газетіне осыған дейін төтенше жағдай­лардың алдын алу бойынша 62 мақала жа­рыққа шықты. Тарқатып айтсақ, оның ішінде өрт қауіпсіздігі бойынша 40, аза­маттық қорғаныс бойынша 4, мұз­­дағы қауіпсіздікті сақтауда 4, сы­бай­­­лас жемқорлықтың алдын алуда 4, аза­мат­тық қорғаныс академиясы бо­йынша 1, басқа да 6 мақала жарық көрді. Ал суға шомылу маусымы кезіндегі қауіп­­сіздік шеңберінде 7 мақала жария­ланды, Мұ­нан бөлек телеарна арқылы 4 рет қауіп­сіздік шаралары бойынша тү­сін­дір­ме жұ­мыстарын жүргіздік.
Әлеуметтік желілерді де іске қосып жатырмыз. Мәселен, Қызылорда облысы ТЖД-ның әлеуметтік желісіне және ауданның «Facebook», «Instagram» парақшаларында 507 ма­қала жарық көрді. Сондай-ақ үй-үйді ара­лап та түсіндірме жұмыстарын кү­шейттік. Мәселен, осыған дейін төтен­ше жағдайлар бөлімі және №11 ӨСБ кезекшіліктен тыс жеке құраммен әр аптаның сенбі күндері жеке тұрғын сек­торда 4 228 тұрғын үйдің 21850 тұр­ғ­ы­нына түсіндірме жұмыстары жүр­гі­зілді. Ал нәтижесіне келсек, кейбір тө­тенше жағдайлар азайған, кейбіреуі сол қалпында, тіпті артқаны да жоқ емес.
– Бізде өртке қарсы су көздерінің жағдайы қалай? Олардың қаншасы жарамды? Жарамсызы қанша? Қал­пына келтіру жұмыстары жүріп жа­тыр ма?
– Жалағаш аудандық №11 ӨСБ-нің шығу ауданында барлығы 706 өрт гидранты орналасқан. Аудан орта­лы­ғында 163 өрт гидранты бар, елді ме­кендерде 532 өрт гидранты және нысандарда 11-і бар. Оның ішінде 669 өрт гидранты жарамды, 37-сі жарамсыз. Қазіргі таңда қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде.
– Суға шомылу маусы­мында адам шығыны орын алмас үшін қандай шараларды қолға алды­ңыздар? Білуімше, аудан төңірегінде әлі де шомылуға рұқсат етілген су айдыны жоқ. Енді бір тоқсаннан кейін жаз да келеді. Алдағы маусым қалай болмақ?

– Былтыр суға шомылу маусымында ешқандай адам шығыны тіркелген жоқ. 2023 жылы 3 қайғылы жағдай орын алған еді. Оның екеуі – бала. 2023 жылы 3 мамырда Мәде­ниет ауылының Мырзабай ахун ме­шітінің жанындағы фазендадан 2003 жылғы азаматтың жоғалып кет­кені жөніңде хабарлама түскен. Хабар­лама бойынша 4 мамырда ҚО ТЖД «ӨСжАҚЖҚ» ММ Жедел құтқару жасағы қызметкерлерімен «Қаракөл» көлінің жағасынан шамамен 5 метр қашықта 3 метр тереңдікте жоғалған баланың мәйіті табылды.
Дәл сол жылы 4 тамызда сағат 17:30 шамасында Таң ауылы Жаңақоныс ел­ді мекені Жаңақоныс көшесі №25 үй тұрғыны 04.12.2015 жылы туған, Қы­зыл­орда қаласы Бектұрғанов көшесі 17/94 үй тұрғыны 07.04.2016 жылы туған екі азамат ауыл шетінде орналасқан «СК 14 Д» каналдың (ауылдан шамамен 300 метр жердегі ұзындығы – 10,9 ша­қы­рым, ені – 5 метр, тереңдігі – 1,5-2 метр) көпірінде ойнап жүрген кезінде бірінің аяғы тайып кетіп, суға құлап кеткен.
2023 жылы 1 қыркүйек жергілікті уа­қыт 10:48 шамасында Мәдениет ауы­­­лы Тобаев көшесі №15 тұрғын үйдің 26.06.1966 жылы туған тұрғыны 28.08.2023 жылы үйінен белгісіз бағытқа шығып қайта оралмаған. Іздестіру жұ­мыс­тары нәтижесінде 2023 жылы 1 қыркүйек 15 сағат 40 минут шамасында ауыл тұрғындарымен құрылған ерік­тілер ауыл маңындағы «Қорқытбай» суар­малы каналынан оның мәйітін тапты.
– Рұқсат етілген су айдыны болмағасын бәрі қауіпті. Десе де көбіне қайғылы жағдайлар ау­дан төңірегіндегі қандай су айдын­да­рында тіркелуде? Онда рейдтік ша­ралар немесе бақылау жұмыс­та­ры жүргізіле ме?
– Адамдар көбіне суға бататын жағ­дайлар Жалағаш кентінің маңынан өте­тін Сырдария өзені көпірі мен үш ауыл­да болып отыр. Сол себепті не­гіз­­гі жұмыстар осы аймақтарға баст­ы на­­зар аударылып жүргізілуде. Аудан әкі­мінің төрағалығымен өткен төтенше жағ­дайлардың алдын алу және жою жө­ніндегі комиссиясының кезекті оты­ры­­сында шомылу маусымы ке­зінде қа­уіп­сіздікті сақтау туралы тақы­рып тал­­қыланды. Барлық жағдай пысық­та­лып, тиісті шаралар қабылдау қажет­тігі ай­тыл­ды.
Жалағаш ауданының төтенше жағ­дайлар бөлімі, Жалағаш ауданы №11 өрт сөндіру бөлімдерінің кезекшіліктен бос қызметкерлері, еріктілер, аудандық полиция бөлімінің қызметкерлері мен жергілікті атқарушы органдарымен бір­лесіп, күнделікті сағат 13:00-ден 21:00-ге дейін адамдардың белгіленбеген орындарда суға шомылуға қатаң тыйым салынатыны және мас күйінде шомылуға болмайтыны жөнінде түсін­діріліп, рейд­тік шаралар жүргізілді. Былтыр осы ба­ғыт­тағы жұмыстар жемісін беріп, абырой болғанда адам шығыны орын алған жоқ. Биыл да нақты жұмыстар атқарып, бақылауды күшейтеміз.
– Жалпы сіз айтып өткен Сыр­дария өзені қазір де қауіпті, мәселен, жаз айларында балалар үшін қауіп төндірсе, қазір сең жүретін уақыт. Кешегі сең жүру кезінде дария ба­қы­лаудан тыс қалған жоқ па? Бір сөзбен айтқанда, бүгінде тұрғындар үшін өзеннен келер қауіп бар ма?
– Аудан аумағынан Сырдария өзе­нінің 84,5 шақырымы өтеді. Оның бойында барлығы 96,5 шақырым қорғаныс бөгеті орналасқан. Оның ішінде оң жаға­лауында – 56, сол жа­ға­лауында – 40,5 ша­­қырым. Соны­мен қатар Қараөзек арна­­сының 48 шақырымы өтіп, онда 8,3 шақырым қорғаныс бөгеттері орна­лас­қан. Қорғаныс бөгеттері Жалағаш кенті­нің Дәуімбай учаскесі, Ақсу, Мө­рәлі Шәменов, Таң және Қаракеткен ауылдық округіне қарасты Далдабай елді мекендерін мол судан қорғау үшін салынған. Осы қорғаныс бөгеттері зерттеліп, қыс айларында мұз кептелісі орын алатын 13 учаскеге белгіленген. Атап айтқанда, Муса қайыры, Байбыхан, Әшірман түбегі, Ақшығанақ, Сырдария өзеніндегі автокөлік көпірі, Ақтерек, Тұрымбет, Қараиірім, Ошағанды, Тары Арық, Сәмитарна, Қосбөгет, Шөмен қайыры.
Кешеге дейін барлығын бақылауда ұстадық. Әлі де өзен деңгейі наза­рымызда. Су басу аймағында шамамен 70 мың гектар жер бар, оның ішінде 5300 гектар ауыл шаруашылығы жер­­­лері, 100 шақырым электр және бай­ланыс желілері, 50 шақырым темір жол, 50 шақырым автокөлік жол­дары ор­на­ласкан. Су басу қаупі бар учас­ке­лер­ден тұрғындарды көшіру үшін 4 эвакуациялық жинақтау, 10 эвакуа­ция­лық қабылдау бекетінің орны бекі­тілген.
– Жалпы сеңді аудан аумағынан өткізуге дайындық қалай болды? Жаңа «Бүгінде қауіп бар ма?» деген сауалымыздың түйіні толық тарқатылмады…
– Сырдария өзенімен мол су, сең жүруіне байланысты төтенше жағдай­лар­дың алдын алу мақсатында былтыр өзен бойында кезекшілік кестесі бекі­тілді. Сырдария өзені бойындағы су алу қаупі туындағанда бірінші кезекте жұмылдырылатын 12 ЖШС мен ШҚ-дан 30 техника нақтыланды. Биыл 6 ақпанда «Көктем-2025» республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығу өт­кізілді. Оған 244 адам, 61 техника жұмыл­дырылып, аудандық азаматтық қорғау қызметтері, ұйымдар, мекемелер, кә­сiпо­рындар және авариялық-құт­қару қызметтері күш-құралдарының дайын­дығы пысықталып, саптық қарау өткі­зілді. Сонымен қатар Жалағаш ауданы, Ақсу ауылындағы Сырдария өзенінде сең жүру кезінде мұз кептеліс әсерінен дария деңгейі көтеріліп, Ақсу ауылын су басу қаупі төнуіне байланысты практикалық оқу-жаттығу өткізілді. Қа­зір айтарлықтай қауіп жоқ.
– Еркін Есетұлы, жаман айтпай жақсы жоқ, егер табиғи төтенше жағдай туындай қалған жағдайда материалдық-техникалық жағынан дайынсыздар ма?
– Ауданның материалдық-техни­ка­лық қоры жеткілікті. Төтенше жағдай­лар­дың алдын алу мен жоюға аудан бюджетінің шұғыл шығындар резервіне биылға 41 млн 225 мың теңге қаралды. Оған 8 мың қап, 900 литр бензин, 3,2 тонна дизель отыны, мың бау қа­мыс, 1200 қада, мың сабан пресс, азық-тү­лік және басқа да қажетті қор­ларды қам­тамасыз ету мақсатында кәсіп­кер­лермен келісім-шарт жасалды.
Төтенше жағдай туындағанда тұр­ғын­дарды құлақтандыру үшін аудан бойынша 6 құлақтандыру қондырғысы орналасқан. Атап айтқанда, Жалағаш кентінде 3 сирена (Қазақтелеком, ау­дан­­дық емхана мекемесінде, №202 ор­та мектебі) және ауылдық округтер бойынша 3 құлақтандыру жүйесі (Таң ауылдық округіндегі №118 орта мектеп, М.Шәменов ауылдық округіндегі Мәде­ниет үйі, Қаракеткен ауылдық окру­гінің Далдабай елді мекеніндегі ауыз су ғимараты) жұмыс атқаруда. Со­ны­мен қатар БАО-600 құлақтандыру құ­рылғысы кент және барлық елді мекен­дер­ге орнатылған.
– Жалпы сең жүру кезінде бізде қандай елді мекендер қауіпті және онда қанша халық бар?
– Сең жүру кезінде өзен бойында орналасқан барлық елді мекен қауіпті. Аудандағы су қауіптілігі қатты сезілетін аймақтарда 1072 үй, 5367 халық тұрады. Олардың иелігінде 22 628 төрт түлік бар. Мал шаруашылығымен айналысатын шаруашылықтардың су басу аймағына жақын орналаспауын, яғни жер телімін қауіпті аймақтардан бермеу бойынша аудан әкіміне ұсыныс жолданған.
Аудандық төтенше жағдайлар бө­лімі, №11 өрт сөндіру бөлімі, ау­дан­дық полиция бөлімі, жергілікті ат­қа­рушы органдар қызметкерлері және ерік­тілермен бірлесіп Сырдария өзені жағалауында орналасқан шаруа қожа­лықтар мен тұрғындарға малдарын және т.б заттарын қауіпсіз аймаққа көшіру үшін шаруа қожалықтың басшыларына және азаматтарға түсіндірме жұмыс­тары жүргізіліп, ескерту хаттары тара­тылды. Аудандық төтенше жағ­дай­лар бөлімінің ұйымдастыруымен 20 мектепте судағы (мұздағы) қауіпсіздіктің алдын алу мақсатында қыс-көктемде су тасқыны туындаған жағдайда іс-әрекеттер бойынша түсіндірме жұ­мыс­­тары жүргізілді. Қазіргі таңда «Жа­лағашсушар» ӨУ бөлімінен өзен­дегі судың деңгейі мен ауа райы туралы ақпараттар күнделікті алынып, жергілікті атқарушы органдарымен бір­лесіп, Сырдария өзеніне мониторинг жұ­мыстары күнделікті дронмен жүр­гізілуде. Қорытындысы күнделікті ТЖААБ және ТЖД кезекшісіне күнделікті жол­дануда.
Биыл 24 ақпан сағат 14.00-де сең Жалағаш ауданының территориясына кі­ріп, 27 ақпанда 18.00-де өзеннің ау­дан аумағындағы бөлігі толық мұз­дан та­зар­тылған. Сондықтан 2024-2025 жыл­дардағы су тасқыны қауіпті ке­зеніңде су басу оқиғалары тіркелген жоқ.
– Еркін Есетұлы, жжылдың төрт мезгілінде де жұмыстарыңыз қауырт екен екенін жақсы білеміз. Сонда да уақыт тауып, сұхбат бергеніңізге рақмет!

Әңгімелескен
Кенжетай ҚАЙРАҚБАЕВ