Базардағы баға неге құбылып тұр? Көптің көкейіндегі сауыл осы. Оған қоса соңғы уакыттағы доллардың теңгеге шаққандағы бағасының шарықтауы қарапайым халықты алаңдатуда. Яғни сырттан экспортталатын азық-түлік түрлерінің бағасына күмәнмен қарайды. Ал атқарушы билік өкілдері әлеуметтік маңызы бар тауарлардың бақылауда болатынын айтуда. Тарқатайық…

Доллар азық-түлік бағасына әсер ете ме?

Доллардың қымбаттауы азық-түлік бағасына қалай әсер ететінін Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов түсін­дірді. Төраға «доллар бағамының өсуі азық-түлік өнімдерінің бағасына әсер етпейді» деп сендірді.

Оның сөзінше, еліміздің азық-түлік қауіпсіз­дігін қамтамасыз ету деңгейі жоғары. Оның үстіне соңғы жылдары Ауыл шаруашылығы минис­трлігі мен фермерлер біріге отырып, ішкі ұсынысты арттырған. Сол себепті Тимур Сүлейменов азық-түлік бағасы айтарлықтай өзгереді деп ойламайтынын айтады. Тіпті ол нарықты реттемейтіндерін жасырмады, тек интервенциялар арқылы нарықты «ты­ныш­тандыруға» әрекет жасайды.

Сондай-ақ Ұлттық банк төрағасы на­рықта «ойыншы» ретінде әрекет етіп, Ұлттық қордан трансферттер сата­тынын алға тартты.

Азық-түлік бағасы 11 пайызға қымбаттаған

Ұлттық статистика бюросының мә­лі­метінше, биыл қарашада тұ­тыну бағаларының айлық индексі 0,9 пайызды құраған. Азық-түлік тауар­ларының бағасы 11, ақылы қызметтер 0,8, азық-түлік емес тауарлар 0,7 пайызға жоғарылаған.

Азық-түлікке нақтырақ тоқталсақ, қияр бағасы 40,3, қызанақ 37,3, тәтті бұрыш 15,5, басты пияз 13,9, сарымсақ 10,1, қырыққабат 8,9, картоп 6,2, апельсин 4,8, лимон 4,1, күнбағыс майы 4 пайызға өсті. Бағаның төмендеуі кү­ріште 2, қантта 1,9, алмада 0,7 пайыз байқалды. Ал 2023 жылғы қарашамен салыстырғанда жылдық мәнде қара­құмық жармасы 21,6, сәбіз 10,2, лимон 8,9, қырыққабат 8,5, күнбағыс майы 5,3 пайызға арзандаған.

Өңірлер ішінде ең жоғары айлық инфляция Қарағанды облысында 1,5, ең төменгі Алматы қаласында 0,4 пайыз тіркелген. Өңірлер бөлінісінде ең жоғары азық-түлік тауарлары бағалары Шымкентте 2, азық-түлік емес тауар­лары Маңғыстау облысында 2,3, ақылы қызметтер Алматы облысында 2,6 пайыз өскен.

Жәрмеңкеде баға арзан

Статистикаға сүйенсек, қараша айы­ның қорытындысы бойынша жылдық мәнде инфляцияның 8,5 пайыздан 8,4 пайызға дейін баяулауы байқалған. Осы жылдың 11 айында инфляцияның негізгі құрамдас бөліктері азық-түлік және азық-түлік емес тауарлар, ақылы қызметтер арасында азық-түлік тауар­ларына ең төменгі өсім 4,4 пайыз төңірігінде тіркелген.

Өткен аптаның қорытындысы бо­йынша ӘМАТ бағасының орташа ин­дексі 0,2-ге, негізінен тауарлардың кө­көніс тобына өсті. Осы орайда рес­публикалық маңызы бар қалалар мен өңірлердің әкімдіктері сауда және ин­теграция министрлігімен бірлесіп, ел тұрғындарын қолжетімді бағадағы өнім­­дермен қамтамасыз ету үшін ауыл ша­руашылығы жәрмеңкелерінің санын кө­бей­туді қолға алған.

Осы орайда Сыр өңірінде апта сайын түрлі ауыл шаруашылығы өнім­дерін өндірушілердің жәрмеңкесі ұйым­­дастырылуда. Облысқа қарасты ау­дан­дардағы кәсіпкерлер облыс орта­лығында, аудандарда, тіпті Астана қа­ласында жәрмеңкеге қатысып, өнім­дерін нарықтан 15-20 пайызға төмен бағада пұлдауда. Мәселен, Астана қа­ласында өткен жәрмеңкеде елорда тұрғындарына Сыр өңірінің брендіне айналған күріші, балығы мен ас тұзы, қауын-қарбызы, ұлттық сусындары жеткізілді. Онда Сыр диқандары мен тауарөндірушілерінің құны 270 млн теңге болатын 600 тоннадан астам 80-ге жуық өнім ұсынылған. Атап айтқанда, 300 тоннадан астам күріш, 6 тонна ет өнімдері, 30 тоннадай балық өнімдері, 80 тоннадан астам көкөніс пен жеміс-жидек, 180 тонна бақша өнімдері, 3 тонна ас тұзы, 15 тоннаға жуық сүт және кондитерлік өнімдер бар.

Сондай-ақ өткен сенбіде облыс ор­та­лығында ұйымдастырылған жәр­мең­кеге аудан шаруалары 45 жүк көлі­гімен 150 тонна ауыл шаруашылығы өнім­дерін жеткізді. Атап айтқанда, 40 тонна күріш, 3 тоннадан астам ет пен ба­лық өнімдері, 1 тоннадан астам сүт өнім­дері, 40 тонна картоп, 10 тонна сәбіз, 20 тонна пияз, 10 тонна асқабақ, 12 тонна көкөніс, 4 тонна қызылша бар.

Егін әртараптандырылса, баға да тұрақталады

Алдағы уақытта ауданда егістіктерді жедел әртараптандыру жұмыстары жалғасады. Ол үшін суды көп шығын­дайтын және бір ғана дақыл түрі егі­летін алқаптарды азайтып, көбірек пайда әкелетін өнім түрлерін өсіруге ба­сымдық беріледі.

Айта кетейік, ауданымыз биыл саланы толайым табыспен қорытын­дылады. Нәтижесінде аймақта «Үздік аудан» номинациясын жеңіп алды. Аграрлық ауданда 37 218 гектарға ауыл шаруашылығы дақылдары егілсе, оның 19 800 гектары – күріш. Шаруашылықтар ала жаздай баптаған өнімін жинап алды. Күріштің әр гектарынан 60,5 центнерден өнім алып, қамбаға 1 197 900 центнер астық құйды.

Күріштен бөлек бидай, арпа, сұлы, қант құмайы, мақсары, картоп, кө­көніс, бақша дақылдары толық жи­нап алынды. Тарқатып айтсақ, 129 гектар күздік бидайдың әр гектарынан 13, 770 гектар жаздық бидайдың әр гектарынан 9, центнерден, 665 гектар мақсарының әр гектарынан 8,7, 200 гектар қант құмайының әр гектарынан 41, 40 гектар арпаның әр гектарынан 8,2 центнерден өнім жиды. Мұнан бөлек 64 центнер сұлы, 33 276 центнер картоп, 195 центнер көкөніс, 299 650 центнер бақша дақылдары жиналды.

4 мың тонналық қойма іске қосылды

Биыл 2,9 млн тонна картоп, 1,1 млн тонна пияз, 498 мың тонна қырыққабат, 474 мың тонна сәбіз жиналды. Бұл ел тұрғындарының қажеттілігі деңгейінен едәуір асып түседі. Бұл ретте Ресей Федерациясы мен Беларусь та­ра­пынан 150 мың тонна картоп, 80 мың тонна пияз және басқа да көкөністер мен алмаларды келісім-шартпен алуға сұраныс бар.

Үкімет жеміс-көкөніс өнімдерін сақ­тау және өндіру, әлеуметтік азық-түлік өнімдерінің бағасын тұрақтандыру үшін қажетті шаралар кешенін тұрақты түр­де жүргізіп келеді. Жалпы өнімді сақтау көкөніс қоймаларын салу және жаңғырту жөніндегі кешенді жоспарды іске асыру арқылы жүзеге асырылады. Жүргізілген түгендеу қорытындысы бойынша елімізде 901 сақтау нысаны жұмыс істейді, оның ішінде жалпы сыйымдылығы 1 млн 186 мың тонна кө­көніс қоймасының саны – 580, картоп қоймасы – 257, жеміс-жидек қоймасы – 67, яғни 136,3 мың тонна.

Елдегі өнім сақтау қойма­ларының жай-күйіне тоқталсақ, биыл Қы­зылор­да облысында 4 мың, Маң­ғыс­тау облы­сында 40 мың, Түркістан об­лы­сында 56 мың, Пав­ло­дар облысында 20 мың және Қарағанды об­лы­сында 2,8 мың тоннаға сақтау ны­­сан­дары іске қосылған. Жалпы сы­йым­­дылығы 115,1 мың тонна бо­латын қойма тағы 5 облыста салы­нуда. Ал 7 облыста 97,9 мың тонна­лық жобалар инвесторлардың қаржылан­ды­руын күтуде.

Шаруалар 2,3 млрд теңгеге қаржыландырылды

Бүгінде «Кең дала-2» бағдар­ла­масы бойынша 2025 жылғы көктемгі да­ла жұмыстарын қаржыландыру басталды. Айта кету керек, бұл мақсатқа өтеу мерзімі 2026 жылғы 1 наурызға дейін белгіленген фермерлер үшін жылдық 5 пайызбен 700 млрд теңгеге дейін, оның ішінде 140 млрд теңгесі бюджет қара­жатынан, 560 млрд теңгесі нарық қаражатынан қаржыландыру жоспар­лануда. Осылайша мемлекеттік қаржы­ландырудың нарыққа қатынасы 1/4 құрайды. Ерте қаржыландыру фер­мер­лерге егіс науқанын уақытылы бас­тау үшін барлық қажетті заттарды, соның ішінде тыңайтқыштарды алдын ала сатып алуға мүмкіндік береді.

Нарық қаражатының алғашқы 100 млрд теңгесін Үкімет биыл 1 жел­тоқ­саннан бастап ерте қаржы­ланды­руды бастау үшін 28 қарашада тартқан. Ал 30 қарашада ауыл шаруашылығы өндірушілерінен 85 млрд теңгеге 695 өтінім, оның басым бөлігі 55 млрд теңгеге 686 өтінім тікелей қар­­жы­­ландыру арқылы, яғни АКК филиал­дары арқылы, ӘКК арқылы 22,6 млрд тең­геге 6 өтінім және екінші деңгейдегі банктер арқылы 7,3 млрд теңгеге үш өтінім түскен. Қазір жұмыста 20,6 млрд теңгеге 146 өтінім бар. Осы ретте 29 қарашада ерте қаржыландыру бас­талған, 2,3 млрд теңгеге 48 қарыз алушы несиелендірілген.

Жалағашта баға бақылауда

Рысты Күзенбаева, кент тұрғыны:
– Қазір барлығы қым­бат­тап барады. Ет, сүт өнім­дері де құбылып тұр. Осы бағаны бір тұ­рақтан­дыру бойынша жұ­мыстар жаса­лып жа­тыр ма?

Осы орайда аудан көлемінде әлеу­­меттік маңызы бар азық-түлік тауар­лары бағаларын негізсіз өсуін қа­да­ғалау мақсатында жергілікті билік және қо­ғамдық кеңес өкілдерімен мони­торинг жұмыстары жүргізілген. Оған арнайы құ­рылған комиссия мүшелері қа­тыс­ты. Мониторинг барысында аудан орталы­ғындағы азық-түлік дүкен­дерін аралап, сөредегі тауар баға­ла­рымен танысты. Нәтижесінде өнім бағасын негізсіз өсір­ген заңсыз жайттар әшкереленбеді. Баға тұрақты. Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік өнімдерінің бағаларын тұ­рақ­тандыру мақсатында баға тұрақ­ты­лығын бақылау жұмыстары, алдағы уақытта жалғасатын болады. Әкімдік осылай уәде берді.

Сондай-ақ жаңа жылдық мереке­лер қарсаңында бағаның ықтимал өсуін тежеу үшін қосымша шаралар да қа­был­дануда. Ол үшін өңірлерде тұ­рақ­ты ауыл шаруашылық жәрмеңкелері ұйым­дастырылады. Қысқы кезеңде жә­­не маусымаралық кезеңде бағаны одан әрі тұрақтандыру үшін ақпанда тұрақтандыру қорла­рынан көкө­­ністерді босатуды бастау жоспар­­лануда, бұл нарықты қажетті өнім көлемімен қамта­масыз етуге және баға ауыт­қуларының алдын алуға мүм­кіндік бе­реді.

«Бір асым ет»

Таң ауылындағы ет өндіру цехының өнімдері де жалағаштықтарға арзан бағада ұсынылып келеді. Мәселен, «Бір асым ет», «Сыбаға», «Тартылған ет» өнімдеріне сұраныс көп. Әрине, мұндай цехтар азық-түлік бағасын тұ­рақты ұстауға оң әсерін тигізері анық. Сондықтан ауданда осындай типтегі кәсіпорындарды көбейту, өңір әлеуеті үшін маңызды.

Түйін: Халық күнделікті тұтынатын тағам түрлері мен көкөністер және өзге де өнімдердің бағасы кейде тө­мендеп, кейде күрт өсіп кететінін айтуда. Сондықтан ел ара­сында түрлі пікір қалыптасып, баға тұрақтылығына қа­тысты әртүрлі әңгімелер айтылып жүр. Иә, әлем экономикасы тұрақ­сыз­дан­ған заманда халықтың әл-ау­қатын кө­теру, сол арқылы азық-түлік бағасын тұ­рақтандыру атқарушы биліктің күн тәр­тібінен түскен емес. Енді не болса да ат­қарылып жатқан жұмыстардан нәти­же күтеміз.

Жандос ЖАЗКЕН